عصر خودرو- شاید تا به امروز بیشتر ما تصویر واضح و روشنی از صنعت خودروسازی روسیه نداشته و جایگاه قابل اعتنایی نیز برای این کشور در میان خودروسازان مطرح جهان متصور نبوده‌ایم اما برخلاف این تصور براساس آنچه در اسناد مکتوب و تایید شده مربوط به تاریخچه تحولات اقتصادی و صنعتی کشورهای جهان در طول بیش از ۲ قرن گذشته آمده و می‌توان با اطمینان به آنها اشاره کرد.
به گزارش پایگاه خبری«عصرخودرو» به نقل از صمت، پیشینه حضور و نقش‌آفرینی کشور روسیه در کمک به رشد و اعتلای صنایع مکانیکی و ماشین‌آلات در دوران انقلاب صنعتی، از قدمت زیادی برخوردار است و حداقل به 200 سال قبل بازمی‌گردد، البته صحبت از دوره‌ای است که این کشور را در دنیا با عنوان امپراتوری روسیه می‌شناختند.
آنگونه که در تاریخ معاصر فدراسیون روسیه درج شده است، نخستین حرکت و رویداد جدی این کشور در حوزه وسایل نقلیه دارای قوای محرکه مکانیکی به اوایل قرن هجدهم میلادی بازمی‌گردد زیرا در سال‌های اولیه این سده بود که یک مبتکر روسی به نام «ایوان‌پولزونوف» نخستین موتور مکانیکی 2سیلندر در جهان را که نوعی موتور بخار بود و حرکت مکانیکی آن به‌وسیله انرژی ایجاد شده از تبخیر آب به وجود می‌آمد، اختراع کرد و ساخت.
همزمان با ابداع پولزونوف، یک روسی دیگر به نام «ایوان‌کولیبن» نوعی وسیله نقلیه را ساخت که نیروی محرکه آن به‌وسیله قوای انسانی ایجاد می‌شد و نکات جالب درباره وسیله ابتکاری وی، بکارگیری چند قطعه و وسیله مکانیکی ساخت او بود که تا پیش از آن مشابهی نداشتند، ازجمله چرخ طیار یا چرخ لنگر (Flyweel)، یک ترمز، یک جعبه دنده و چندین عدد غلتک.
در تاریخچه صنعت خودرو روسیه همچنین نام «فئودوربالینف» نیز به عنوان یکی دیگر از پیشروان این صنعت در دوران امپراتوری روسیه ثبت شده است، چراکه وی موفق شد در سال 1877 میلادی یکی از نخستین وسایل نقلیه زنجیردار در جهان را ساخته و امتیاز این اختراع را به نام خود ثبت کند.
در ادامه این مسیر 2 کارخانه مجزا در این حوزه احداث شد. نخست کارخانه تولید موتورهای درون‌سوز یا کوولف که در اوایل سال 1896میلادی تاسیس و به دنبال آن کارخانه‌ای به نام کارخانه تولید کالسکه فرز احداث شد که نخستین اتومبیل‌های روسی با موتور درون‌سوز و سوخت نفت سفید که تمام آن ساخت داخل این کشور بود را به مرحله تولید رساند و این خودروی محصول مشترک 2 کارخانه اشاره شده «یاکوولف و فرز» نام گرفت.
یکی از دستاوردهای قابل توجه دانشمندان، مخترعان و صنعتگران روس در ادامه مسیر توسعه صنعت خودروسازی کشورشان که در نقطه تلاقی قرن نوزدهم و بیستم یعنی سال 1899 میلادی به‌دست آمد و این دستاورد، ساخت نخستین خودروی برقی یا الکتروکار به‌وسیله یک مهندس خوش‌فکر به نام «هیپولایت و رومانوف» بود که نام «کوکو» را برای آن انتخاب کرد.
رومانوف همچنین پس از ساخت و تکمیل این خودروی برقی، توجه و فعالیت خود را بر تولید باتری ذخیره‌کننده انرژی الکتریکی با ظرفیت بالا متمرکز کرد که حاصل تلاش وی، ابداع یک باتری پرتوان الکتریکی ویژه اتوبوس‌های شهری دوران او بود. البته نخستین اتومبیل‌های وارداتی کامل از اروپای غربی نیز در همین دوره یعنی در اواخر دهه 1890 میلادی در خیابان‌ها و معابر شهرهای مسکو و پتروگراد نمایان شدند و همه آنها به تاجران ثروتمند و دیگر اشخاص سرشناس و قدرتمندی تعلق داشتند که بیشتر از خاندان سلطنتی و وابستگان تزار روسیه بودند.
تولد صنعت خودروسازی روسیه
جدا از فعالیت‌های فردی و پراکنده‌ای که به آنها اشاره شد، صنعت تولید خودرو به معنای واقعی آن در روسیه در سال 1909 میلادی با احداث یک شرکت صنعتی تولید خودرو واقع در منطقه ریگا ـ که هم‌اکنون جزو کشور لتونی است ـ و با آغاز تولید نخستین اتومبیل طراحی شده در داخل روسیه به نام «روسو ـ بالت» در این سال متولد شد.
در طول سال‌های بعد و تا سال 1918میلادی تولید «روسو ـ بالت» همچنان به‌عنوان تنها خودروی ساخت روسیه ادامه پیدا کرد و البته در کنار این اتومبیل تمام‌داخلی، خودروهایی مانند پوزیریوف، لِسنِر و برخی دیگر نیز به صورت مونتاژ کامل قطعات در داخل روسیه تولید می‌شد و این روال تا انقلاب اکتبر 1917 ادامه داشت.
حتی در خلال آن سال‌ها یعنی در 1907 میلادی نخستین نمایشگاه اتومبیل نیز در کشور روسیه‌تزاری برگزار شد و در رویدادی دیگر مسابقه رالی مونت‌کارلو 1912 بود که اتومبیل روسو ـ بالت روسی نیز شرکت کرد و عنوان نهم آن مسابقه را به‌دست آورد.
خودروسازی در شوروی
پس از تحولات انقلاب 1917میلادی روسیه و چند سال بعد از آن که به‌نوعی دوره‌گذار و تغییر ساختار حکومت این کشور از پادشاهی تزاری به اتحاد جماهیر شوروی بود، در سال 1923میلادی سرانجام توازن قوا به شکل تمرکز قدرت در دست حزب ناسیونالیست روسیه (SNOR) ایجاد و حکومت کمونیستی بر این کشور حکمفرما شد. به فاصله یک‌سال پس از به قدرت رسیدن حزب SNOR و به منظور ایجاد انگیزه و تحرک بیشتر در صنعت خودروسازی روسیه، واردات اتومبیل و کامیون‌های تجاری به این کشور از سال 1924میلادی ممنوع شد و در همان سال کارخانه خودروسازی AMO تولید کامیون را شروع کرد و در طول 2 سال بعد از این مقطع 2 خودروساز دیگر نیز به جمع کارخانه‌های قبلی اضافه شدند؛ نخست کارخانه «NAZ» در منطقه نیژنی نوو گورود که خودروی‌سواری NAZ-1 را تولید می‌کرد و دیگری «AziYem» که محصول تولیدی آن، موتورهای بخار برای کامیون‌های بزرگ روسی بود. با سرعت گرفتن تحولات صنعت خودروسازی روسیه مانند سایر کشورها، سرانجام نخستین صادرات اتومبیل‌های روسی در سال 1935میلادی به وقوع پیوست.
در سال‌های پایانی جنگ جهانی دوم و در سال 1943میلادی که روسیه به طور جدی درگیر جنگ با آلمان نازی شد، بیشتر کارخانه‌های خودروسازی این کشور که در مناطق غربی و نزدیک به مناطق جنگی قرار داشتند، به طور کامل جابه‌جا شده و به مناطق شرقی‌تر روسیه که دور از خطوط مقدم نبرد بودند منتقل شدند تا پاسخگوی نیاز کشور به خودروها و تجهیزات نظامی و جنگی شوند.
دوران پس از جنگ تا امروز
با اتمام جنگ جهانی دوم در سال 1945 و از سال 1949میلادی خطوط تولید خودروهای متعارف سواری و تجاری بار دیگر آغاز به کار کرد و تولید خودرو در اتحاد جماهیر شوروی روند روبه‌رشد خود را از سر گرفت. این روند در طول 4 دهه بعد نیز ادامه پیدا کرد، به‌گونه‌ای که در سال 1987میلادی تولید انواع خودرو در صنایع این کشور به 2 میلیون دستگاه رسید و این تعداد پاسخگوی 45 درصد از نیاز داخلی کشور به وسایل نقلیه بود. با فروپاشی شوروی این روند رشد مثبت دچار وقفه و اصلاح ساختار آن الزامی شد که در ابتدای امر و از سال 1990میلادی با ترکیب شرکت‌های خودروسازی و ادغام آنها این دوران شروع شد. اما بحران نیز از همین جا آغاز شد زیرا خودروسازان دیگر حمایت‌های همه‌جانبه‌ای که در حکومت پیشین از آنها به عمل می‌آمد را پیرامون خود مشاهده نمی‌کردند و علاوه بر آن دولت جدید در دوران روسیه نوین، اقدام به آزادسازی اقتصادی نیز کرد.
اقداماتی از این دست به همراه تاثیرات سوء برخی رویدادهای دیگر موجب معکوس شدن نرخ رشد صنعت خودروی روسیه شد، به‌نحوی که در سال 1993 نسبت به 1990میلادی محصولات خروجی خودروسازی‌های روسیه با افتی 14 درصدی مواجه شد و این روند تا پایان این دهه نیز ادامه داشت.
خودروسازی روسیه در قرن 21
از اوایل دهه 2000میلادی اقتصاد روسیه شروع به بازیابی خود کرد و با رشد درآمد سرانه جمعیت این کشور از سال 2005میلادی حرکت رو به جلوی خودروسازی روسیه از سر گرفته شد و در پایان این سال در مجموع یک میلیون و 446 هزار و 500 خودرو در این کشور تولید شد که 832 هزار و 200 خودرو روسی و 614 هزار و 300 دستگاه نیز متعلق به خودروسازان خارجی فعال در روسیه بود. این رشد مثبت تا سال 2012میلادی نیز ادامه داشته و حتی در مقاطعی مانند 2010میلادی رشد تولد خودروی روسیه به 93/5درصد رسید. اما در حال حاضر نزدیک به 3 سال است که خودروسازی روسیه بار دیگر درگیر چالش‌های درونی اقتصاد کشور شده و از سال 2013 تا پایان 6 ماه نخست 2015میلادی نرخ رشد این حوزه پیوسته منفی بوده و این روال همچنان ادامه دارد.
