به گزارش پایگاه خبری «عصر خودرو» به نقل از صدا و سیما، در این گزارش به شناخت قطعات و اجزا سیستم کولر خودرو و شرح وظیفه هر یک از این قطعات می‌پردازیم که لازم است هر راننده‌ای آشنایی مختصری با آن داشته باشد تا در مواقع ضروری بتواند قطعه معیوب را از قطعات دیگر متمایز کند. همچنین باید توجه داشت که عدم کارکرد یا عملکرد نامناسب هر یک از این قطعات کولر خودرو، باعث بروز مشکل در سیستم شده و کار سیستم کولر ماشین را با مشکل مواجه می‌کند.

1.فن الکتریکی کولر خودرو
وقتی‌که فن الکتریکی کولر را می‌توان آن را روی کندانسور و یا روی رادیاتورنصب کرد. اگر فن کندانسور کولر خودرو جلوتر از رادیاتور ماشین نصب شده باشد، در این حالت فن به‌گونه‌ای نصب می‌شود که هوا را از بیرون مکیده و روی سطح کندانسور می‌‌دمد (وضعیت رانشی). در صورتی که فن کندانسور در پشت کندانسور و در مقابل موتور نصب شود، هوا را از روی سطح کندانسور مکیده و به سمت موتور می‌دمد.

شرایط استفاده از فن الکتریکی کولر ماشین نسبت به شرایط به‌کارگیری آن‌ها متفاوت است، در صورتی که یک سوئیچ فشار سه وضعیتی در سیستم وجود داشته باشد فن الکتریکی با افزایش و یا کاهش فشار قطع و وصل خواهد شد. در غیر این صورت فن به‌صورت دائم کار و همراه با استارت سیستم تهویه مطبوع وارد مدار می‌شود.

در بعضی حالات فن کندانسور کولر خودرو توسط یک سوئیچ حرارتی (thermistor) کنترل می‌شود. بدین‌صورت که با فن موتور هم‌زمان روشن و خاموش می شود و درواقع تابعی از شرایط حرارتی موتور است.

2.اواپراتور کولر خودرو
یکی دیگر از قطعات اصلی سیستم کولر ماشین اواپراتور است. اواپراتور مجموعه‌ای از قطعات است که وظیفه ایجاد برودت و کاهش گرمای هوای کابین اتومبیل را بر عهده دارد. یکی دیگر از وظایف مهم اواپراتور کولر خودرو، جذب رطوبت از هوای داخل کابین می‌باشد.
جریان سریع هوای ایجاد شده توسط فن الکتریکی کولر با عبور از سطح کویل اواپراتور، برودت ایجاد شده توسط کویل را از طریق کانال‌ها و دریچه‌های هدایت هوا به داخل کابین اتومبیل انتقال می‌دهد. عمل ایجاد برودت توسط کویل اواپراتور باعث تقطیر رطوبت هوای داخل کابین گشته و قطرات آب ایجاد شده از طریق لوله مخصوصی به خارج از کابین اتومبیل منتقل می‌گردد.
سیستم کولر خودرو دارای دو سوئیچ کنترلی است که یکی از آن‌ها زمانی که فشار گاز کم یا زیاد باشد، کمپرسور را از مدار خارج نموده و دیگری از ایجاد یخ در داخل محفظه اواپراتور جلوگیری می‌نماید. عدم کارکرد مناسب هریک از این دو سوئیچ می‌تواند باعث از کار افتادن کل سیستم کولر ماشین گردد.

3.کمپرسور کولر خودرو
کمپرسور کولر خودرو حرکت دهنده گاز مبرد در کولر خودرو می‌باشد. کمپرسور با گرداندن گاز در اجزاء سیستم درواقع شبیه به قلب مجموعه عمل می‌نماید. همچنین کمپرسور فشار و درنتیجه دمای گاز کم‌فشار خارج‌شده از اواپراتور را نیز افزایش می‌دهد.

کمپرسور گاز مبرد را از اواپراتور به داخل کندانسور و سپس به کپسول خشک کننده و مجدداً به داخل اواپراتور سوق می‌دهد.

کمپرسورهایی که در سیستم های کولر اتومبیل به کار برده می‌شوند، می‌بایست دارای خواصی از قبیل وزن و حجم متناسب باقدرت موتور باشند تا هنگام نصب به‌راحتی در محل موردنظر قابل جایگذاری بوده و بار اضافی بر موتور اتومبیل تحمیل ننمایند.

4.کندانسور کولر خودرو (رادیاتور کولر)
کندانسور یکی از اجزائی است که وظیفه تبادل حرارت را در سیستم کولر ماشین بر عهده دارد.
کندانسور یا رادیاتور کولر خودرو گرمای جذب شده توسط اواپراتور از گاز مبرد داخل سیستم را به هوای محیط خارج از کابین اتومبیل انتقال می‌دهد.

5. رسیوردرایر کولر خودرو

رسیوردرایر به‌عنوان منبع ذخیره گاز مبرد و جاذب رطوبت گاز عمل می‌نماید. معمولاً این قطعه دارای یک پرشرکنترل (مانوستات) ایمنی می‌باشد تا در مواقعی که فشار گاز از حد تعریف شده کمتر یا بیشتر شود، به‌طور خودکار جریان برق کمپرسور را قطع ‌نماید.
همچنین بر روی این قطعه، شیشه‌ای جهت رؤیت گاز وجود دارد. شیشه رؤیت به ما این امکان را می‌دهد تا بتوانیم گردش و میزان گاز موجود در سیستم را کنترل نماییم.

6.شیر انبساط کولر خودرو
شیر انبساط کولر تعیین کننده میزان صحیح گاز وارد شونده از کندانسور کولر ماشین به داخل اواپراتور از طریق یک فیلتر است. همچنین این قطعه فشار مبرد را به‌طور ناگهانی کاهش می‌دهد. هنگامی ‌که کمپرسور شروع به کار می‌نماید، شیر انبساط کولر ماشین بازشده و مبرد مایع با عبور از صافی مربوط به ورودی مایع پرفشار به گاز پر فشار تبدیل می‌گردد.

7.سیم کشی سیستم کولر خودرو
وظیفه انتقال فرمانهای اجزای مرتبط با مجموعه کولر خودرو و نیز برق رسانی به این اجزا بر عهده درخت سیم کولر می باشد. لازم به ذکر است در خودرو های جدید معمولاً تمام فرمان‌ها توسط ECU و به‌وسیله درخت سیم اصلی خودرو انتقال داده می‌شوند.

8.کلید کنترل فشار یا مانوستات کولر خودرو
کلید کنترل فشار که معمولاً آن را مانوستات (MANOSTAT) می‌نامند، دارای دو وظیفه مهم می‌باشد. اول محافظت از اجزاء سیستم در برابر خرابی‌های ناشی از تغییرات فشار و دوم کنترل تغییرات فشار کندانسور. این سوییچ به سه نوع اصلی تقسیم می‌شود:

الف ـ کلید کنترل فشار پایین

ب ـ کلید کنترل فشار بالا

پ ـ کلید کنترل فشار سه مرحله

الف – این کلید معمولاً روی رسیورـ درایر و در قسمت بالایی آن که اتصالات ورودی و خروجی قرار دارند نصب شده و مجهز به دو ترمینال است که از یک طرف به کلاچ برقی و از طرف دیگر به ترموستات وصل می‌شود.

نحوه کارکرد کلید فشار پایین بسیار ساده است. در داخل این کلید یک سیلندر یا یک دیافراگم قرار دارد که در صورت حس کردن فشاری کمتر از مقدار تنظیم‌شده، مدار الکتریکی را قطع می‌کند. باید توجه داشت که در صورت کاهش فشار براثر وجود نشت در سیستم کولر خودرو، کمپرسور توسط این کنترل از مدار خارج می‌شود تا از بروز آسیب‌های احتمالی جلوگیری به عمل آید.کلید فشاری که به این صورت عمل می‌کند، عموماً از نوع معمولاً بسته (normally closed) می‌باشد.

ب – این کلید در اغلب مواقع روی رسیورـ درایر نصب می‌شود و دقیقاً عکس کلید فشار پایین عمل می‌کند. اما همانند کلید فشار پایین در مدار الکتریکی قرار می‌گیرد. در حقیقت کلید فشار بالا، مدار الکتریکی مرتبط با خود را در صورتی که فشار اعمال شده روی سیلندر و یا دیافراگم آن، بیشتر از مقدار تنظیم‌شده روی فنر (معمولاً 27 bar تا 32 bar) باشد قطع می‌کند. بدین ترتیب اگر فشار سیستم افزایش پیدا کند کارکرد کمپرسور کولر ماشین متوقف شده و از صدمه دیدن کمپرسور و یا ترکیدن شلنگ‌ها و یا سایر اجزاء جلوگیری به عمل می‌آید. کلید کنترل فشار بالا نیز از نوع معمولاً بسته (normally closed) می‌باشد.

پ – در خودروهایی که در آن‌ها از فن الکتریکی برای خنک کردن موتور استفاده می‌شد و یا در حالت‌هایی که جریان هوای عبوری از کندانسور زیاد است از این کلید فشار استفاده می‌کنند. این نوع کلید فشار نیز بر روی مسیر ولوله گاز فشار بالا نصب می‌شود و به همان صورت که قبلاً گفته شد عمل می‌کند و دارای چهار ترمینال برقی می‌باشند.

وظایف یک کلید فشار سه وضعیتی عبارت است از:

کنترل فشار پایین
کنترل فشار بالا
کنترل کارکرد فن الکتریکی کندانسور
عملکرد دو مورد اول به همان صورت می‌باشد.

سومین خصوصیت این کلید باعث می‌شود که فن کندانسور کولر خودرو تنها در مواقع نیاز و زمانی که شرایط سیستم ایجاب می‌کند وارد مدار شود. کنترل فن الکتریکی توسط دو سطح فشار تنظیم‌شده انجام می‌شود. زمانی که فشار رانش به سطحی بالاتر از فشار ماکزیمم رسید فن الکتریکی وارد مدار شده و یا فن در دور دوم شروع به کار می‌کند (در صورتی که فن دو دور باشد) و پس از آنکه فشار از به مقدار تنظیم شده رسید، فن کندانسور از مدار خارج می‌شود. کارکرد پیوسته فن الکتریکی سبب افزایش توان مصرفی، صدا و کاهش طول عمر فن می‌شود. مقادیر تنظیم شده روی کلید فشار سه‌حالته که بستگی به وظیفه این قطعه دارد به ترتیب عبارت است از:

کلید فشار پایین در فشار 2٫5 bar مدار کلاچ کمپرسور را قطع می‌کند.
کلید فشار بالا در فشار 27 bar تا 32 bar مدار کلاچ کمپرسور را قطع می‌کند.
فن الکتریکی کندانسور حدوداً در فشار 16 bar وارد مدار شده و در 12 bar از مدار خارج می‌شود.

9.وظیفه شلنگ ها در سیستم کولر خودرو
شلنگ ها در سیستم تهویه مطبوع خودرو وظیفه ایجاد ارتباط بین اجزاء مختلف سیستم را بر عهده دارد. به‌گونه‌ای که اجزاء سیستم بتوانند در تمام شرایط کاری، به‌خوبی انجام ‌وظیفه کنند. این شلنگ ها به دلیل شرایط کاری خاص بایستی مطابق با استانداردهای بین‌المللی نظیر SAE (انجمن خودروسازان امریکا) ساخته می‌شوند.

لایه داخلی شلنگ کولر خودرو که از نفوذ مبرد جلوگیری می‌کند و ثبات فیزیکی و شیمیایی بسیار خوبی در دامنه -30°C تا 120°C دارد.
قسمت میانی شلنگ که از یک سری الیاف بافته‌شده منسوج تشکیل‌شده است تا باعث افزایش مقاومت شلنگ در فشار‌هایی بالاتر از 175 atm شود.
لایه بیرونی که از موادی با مقاومت بالا در برابر عدم نفوذ رطوبت ساخته‌شده است.
اتصالاتی که در اجزاء مختلف شلنگ ها بکار می‌روند متناسب با نحو اتصالات اجزای شلنگ به سایر قطعات سیستم کولر خودرو، انتخاب می‌شوند که بر همین اصل مهم‌ترین انواع آن، فیتینگهای اتصال سریع (QUICK CONNECTION) و فیتینگ های اورینگ دار (o-ring fitting)‌ می‌باشند.

این اصل مهم را همواره باید در نظر گرفت که اتصالات می‌بایست به‌راحتی و بسرعت قابل وصل باشند و در عین حال آب بندی خود را در تمام شرایط کاری حفظ کنند.

10.سوئیچ A/C در کولر ماشین
سوئیچ A/C در سیستم کولر خودرو وظیفه خاموش و روشن نمودن کولر را بر عهده دارد که با شکل‌های متفاوت در خودروهای مختلف وجود دارد معمولاً یک LED وظیفه نمایش حالت روشن یا خاموش این سوئیچ را نمایش می‌دهد لازم به ذکر است در بعضی از خودروهای روز دنیا این قطعه حذف گردیده و سیستم تهویه همراه با روشن نمودن خودرو به حالت فعال درمی‌آید و فقط دما بایستی تنظیم گردد.

11.گاز کولر خودرو
خواص گاز R134 کولر استاندارد که برای شارژ گاز کولر ماشین استفاده می شود، به شرح زیر است:

دما و فشار بحرانی مبرد، بالاتر از دما و فشار کاری سیستم
دمای انجماد پایین‌تر از نقطه انجماد کاری سیستم
گاز نباید اشتعال‌زا باشد، قابل‌انفجار نباشد و سمی نیز نباشد.
زیست محیطی، مضر نبودن برای لایه ازون
زیست محیطی، پتانسیل گلخانه‌ای
گاز کولر ماشین

راهکار‌هایی برای استفاده بهینه از کولر خودرو
در ابتدای فصل گرما از سالم بودن کولر خودرو و کافی بودن فشار گاز آن مطمئن شوید. کولر خودرو فضایی مناسب برای رشد باکتری‌ها و قارچ‌هاست؛ بنابراین تمیز یا تعویض کردن فیلتر‌های تصفیه هوای سیستم تهویه، برای کاهش ابتلا به مشکلات ریوی و پوستی و همچنین برای بهره‌گیری بیشتر از سرمای کولر، ضروری است. استفاده از کولر در فضای داخلی خودرو میزان قارچ‌ها و آلودگی‌های هوا را تا 80 درصد کاهش می‌دهد.
تا آنجا که ممکن است خودروی خود را زیر آفتاب شدید پارک نکنید. اگر مجبور شدید، موقع بازگشت ابتدا چند دقیقه‌ای شیشه‌ها را پایین بکشید و دستگاه تهویه را بدون روشن کردن کولر روشن کنید. حتی بهتر است کمی حرکت کنید تا هوا عوض شود و گرمای داخل خودرو کمی متعادل شود. در این صورت وقتی کولر را روشن کنید فشار کمتری به آن وارد خواهد شد.
وقتی کولر مشغول کار است ـ بخصوص در خودرو‌های کمتر از شش سیلندر ـ قدری از توان خودرو کاسته خواهد شد. در این شرایط از حرکت با سرعت بالا، بویژه در مسیر‌های طولانی بپرهیزید و بی‌جهت پدال گاز را فشار ندهید. در غیر این صورت نه‌تن‌ها به موتور خودرو فشار بیشتری وارد می‌کنید، بلکه مصرف سوخت را هم افزایش می‌دهید.
هنگام رانندگی در ترافیک شدید یا سربالایی‌هایی با شیب تند بهتر است کولر را چند دقیقه‌ای خاموش کنید یا از درجات کمتر آن استفاده کنید، زیرا در این شرایط موتور خودرو معمولا بیشتر تحت فشار است.
هنگام فعالیت کولر، حرکت با پنجره‌های باز توصیه نمی‌شود. بسته بودن پنجره‌ها فشار کمتری به کولر وارد می‌کند و موجب کاهش چشمگیر مصرف سوخت می‌شود؛ ضمن آن که هوای خنک داخل خودرو در صورت باز بودن حتی یک پنجره به آسانی و بسرعت از دست می‌رود.

روش‌های نگهداری سیستم کولر
شیشه‌ای که در قسمت بالای کپسول ذخیره و خشک‌کننده گاز تعبیه شده، برای مشاهده عبور گاز در مدار گاز سیستم است. هنگامی که گاز مایع در مدار به اندازه کافی وجود داشته باشد، عبور مایع سفید رنگ پرفشار به همراه حباب‌های فراوان از زیر شیشه به چشم می‌خورد. اگر فقط حباب‌ها را به همراه کف کم فشار می‌بینید، گاز مایع در سیستم به‌اندازه کافی وجود ندارد و اگر حباب و مایع سفید رنگ در مدار مشاهده نمی‌شود، سیستم کولر شما بدون گاز است.
سیستم کولر را بدون گاز یا با گاز کم روشن نکنید. در صورت رعایت نکردن این موضوع به کمپرسور کولر آسیب خواهد رسید.
هنگام شارژ گاز، مطمئن شوید گاز داخل سیستم کولر شما با گاز دیگری به اشتباه مخلوط نشده باشد و همواره از گازی که با سیستم کولر اتومبیل شما سازگار است استفاده شود.
مطمئن شوید لوله فاضلاب اواپراتور مسدود نشده باشد. در این صورت آب جذب شده توسط اواپراتور به داخل اتاق اتومبیل نشت می‌کند.
دقت کنید هنگام استارت زدن، سیستم کولر اتومبیل در حالت خاموش باشد. قبل از روشن کردن سیستم، بهتر است اجازه دهید موتور اتومبیل کمی گرم شود.
سیستم کولر اتومبیل را در سرعت و دور موتور بالا روشن نکنید. بهترین زمان برای راه‌اندازی سیستم، قبل از حرکت یا در سرعت بسیار پایین است. البته خاموش کردن سیستم سرمایش در هر سرعتی بلامانع است و خطری به همراه نخواهد داشت.