عصر خودرو- در حالی گرمای شدید هوا، قطعی برق و کمبود آب طی یک ماه گذشته امان مردم را بریده که هوای پایتخت و برخی کلانشهرها از جمله اصفهان، اراک، مشهد و کرج طی یک هفته اخیر در شرایط آلوده قرار داشته‌اند اما نه تنها مواد قانون هوای پاک و توصیه کارشناسان جهت کاهش آلودگی هوا مورد بی‌توجهی قرار می‌گیرد بلکه خودروهای رسوبی بدون اجبار به معاینه فنی در حال ترخیص هستند.
به گزارش پایگاه خبری «عصر خودرو» به نقل از ایسنا، گرچه پاییز و زمستان آسمان اغلب شهرهای بزرگ کشور با حضور «ذرات معلق» تیره می‌شود که حتی نگاه کردن به آن نیز نفس آدمی را به تنگ می‌آورد اما اکثر ما تصور می‌کنیم که در فصول گرم سال آسمانی آبی و هوایی مطبوع را تجربه می‌کنیم. این تصور در حالی در ذهن ما شکل می‌گیرد که آمار کیفیت هوای شهرهای بزرگ از جمله تهران نشان می‌دهد که آلاینده شاخص هوا در روزهای گرم تابستانی «ازن» است که بسیاری از روزها کیفیت هوا را در محدوده ناسالم برای گروه‌های حساس و حتی همه گروه‌ها قرار می‌دهد و مخاطراتی برای سلامت مردم در پی دارد.
آلاینده «ازن» چیست، چگونه تولید می‌شود و چه تاثیراتی بر سلامت دارد؟
گاز ازن از ترکیب سه اتم اکسیژن ایجاد می‌شود. این گاز در لایه‌های بالای جو مانع ورود اشعه ماورای بنفش به زمین می‌شود و از این رو حضور آن در جو لازم و ضروری است اما ازن در سطح زمین خود را به‌صورت آلاینده‌ای سمی نشان می‌دهد. ازن موجود در سطح زمین برای سلامتی انسان، جانوران و گیاهان مضر است و از آن به عنوان ازن بد و آلاینده نامبرده می‌شود. این آلاینده به‌طور مستقیم در هوا منتشر نمی‌شود بلکه آلاینده‌ای ثانویه است که توسط واکنش‌های شیمیایی بین اکسیدهای نیتروژن و ترکیبات آلی فرار در حضور نور خورشید ایجاد می‌شود. از این رو میزان آن در تابستان و طی ساعت‌های میانی روز بیش از سایر مواقع است.
در مورد چگونگی تشکیل آلاینده ازن باید گفت که پیش‌سازهای آن مواد آلی فرار (VOC) و ناکس یا اکسیدهای نیتروژن هستند. در واقع به‌نوعی خودروهای دیزلی، موتورسیکلت‌های فرسوده و بخارات بنزین پیش‌سازهای ازن محسوب می‌شوند و تمامی این منابع در حضور گرما و نور خورشید، ازن تولید می‌کنند. استفاده از سوخت گازوییل در نیروگاه‌ها و پالایشگاه‌ها نیز می‌تواند در افزایش غلظت ازن نقش داشته باشد. افزایش غلظت ازن سبب کاهش عملکرد ریه و افزایش علائم تنفسی مانند سرفه، تنگی نفس، تشدید آسم و سایر بیماری‌های ریوی و مرگ و میر زودرس می‌شود.
راهکارهای کاهش «ازن» چیست؟
گرچه راهکارهای متعددی برای کاهش آلاینده ازن طی سال‌های اخیر پیشنهاد، توصیه و در قانون نیز به دستگاه‌های مختلف تکلیف شده است اما نه تنها به‌درستی اجرا نشده بلکه بسیاری از این راهکارها مورد توجه قرار نگرفته و در برخی موارد نیز زیرپا گذاشته شده‌اند.
یکی از راهکارهایی که برای کاهش گازهای آلی فرار وجود دارد اجرای طرح کهاب (طرح کاهش، هدایت و انتقال بخارات حاصل از تبخیر بنزین) در پمپ بنزین‌ها است که پیش از سال 90 مطرح شده بود اما متاسفانه در کشور به‌درستی اجرایی نشده است. اجرایی شدن طرح «کهاب» در پمپ بنزین‌های سطح شهر تهران توسط وزارت نفت می‌تواند به کاهش انتشار گازهای آلی فرار کمک می‌کند.
یکی دیگر از منابع انتشار گازهای آلی فرار و دی‌اکسید نیتروژن «خودروها» هستند و ارتقای استاندارد خودروها به یورو 5 می‌تواند نقش مهمی در کاهش آلاینده دی‌اکسید نیتروژن و در نتیجه ازن داشته باشد.
ارتقای استاندارد خودروهای تولیدی به یورو 5 در حالی به عنوان یکی از راهکارهای کاهش آلاینده‌های هوا از جمله «ازن» مطرح می‌شود که چندین سال است خودروسازان زیر بار این موضوع نرفته‌اند. بر اساس ماده 4 قانون هوای پاک مقرر شد که خودروسازان با توجه به اعلام سازمان حفاظت محیط زیست تولیدات خود را مطابق با استانداردهای آلایندگی یورو 5 کنند همچنین بر اساس یکی از مواد آیین‌نامه اجرایی این قانون که در سال 97 توسط هیئت وزیران تصویب شد، شماره‌گذاری هر سه دستگاه خودرو دیزلی نو با استاندارد آلایندگی یورو 5 منوط به اسقاط یک یا چند دستگاه خودرو دیزلی با مجموع ظرفیت گواهی اسقاط مشابه است اما نه تنها این مواد از قانون هوای پاک به‌درستی اجرا نشد بلکه به‌دلیل مانع‌تراشی‌های خودروسازان اجرای ماده 4 از قانون هوای پاک به‌تعویق افتاد و تا سال 99 نیز تعدادی از خودروها بر اساس مجوز سازمان حفاظت محیط زیست و موافقت هیات دولت، برخلاف قانون هوای پاک با استاندارد یورو 4 شماره‌گذاری شدند.
ناگفته نماند که تمامی خودروهای در حال تردد در شهرها از استاندارد یورو 4 برخوردار نیستند بلکه آلاینده‌هایی که در حال حاضر در هوا منتشر می‌شود مربوط به خودروهایی است که بیش از پنج سال پیش تولید شده‌اند و استاندارد آنها یورو2 است و برخی نیز فرسوده هستند. قانون هوای پاک یک راهکار دیگر نیز برای کنترل آلودگی هوای ناشی از خودروها و موتورسیکلت‌های فرسوده مشخص کرده و آن اسقاط و از رده خارج کردن آنها پس از رسیدن به «سن فرسودگی» است اما آیین‌نامه اجرایی این ماده مهم که درباره سن فرسودگی انواع وسایل نقلیه بود در تیر ماه سال 99 بر اساس استعلام دیوان عدالت اداری از شورای نگهبان ابطال شد.
پس از آن سازمان حفاظت محیط زیست پیشنهاد داد که ملاک اسقاط خودروهای فرسوده، معاینه فنی باشد و در آیین‌نامه جدید این ماده از قانون هوای پاک - ملاک اسقاط انواع خودروها «معاینه فنی» است. با این حال بر تقویت اهرم نظارتی بر مساله معاینه فنی تاکید شد چراکه "هرچند بر اساس قانون هوای پاک معاینه فنی اجباری است اما گاهی تخلفاتی در آن صورت می‌گیرد و در بسیاری از شهرها نیز معاینه فنی خودروها چک نمی‌شود".
طرح ترخیص خودروهای رسوبی بدون لزوم انجام معاینه فنی
حال نیروی انتظامی که خود یکی از مسئولان اجرای قانون هوای پاک است از اجرای طرحی جدید برای ترخیص خودروهای توقیفی رسوبی در پارکینگهای پلیس بدون نیاز به «معاینه فنی» خبر داده است. این نخستین باری نیست که نیروی انتظامی چنین طرحی را اجرا کرده است، سال گذشته نیز طرح ترخیص موتورسیکلت‌های رسوبی از پارکینگ‌ها و توقفگاه‌ها را اجرایی کرد که همچنان نیز ادامه دارد و تاکنون بیش از 280 هزار دستگاه موتورسیکلت به مالکان تحویل داده شده است.
لازم به ذکر است که براساس اطلاعات آخرین سیاهه انتشار شهر تهران سهم موتورسیکلت‌ها در تولید آلاینده‌های گازی حدود 21 درصد و در تولید ذرات معلق 10 درصد و سهم خودروهای سواری تولید آلاینده‌های گازی حدود 38 درصد و در تولید ذرات معلق 14 درصد است.
به گفته سردار سید کمال هادیان‌فر- رییس پلیس راهور ناجا- اجرای طرح ترخیص خودروهای رسوبی شامل 226 هزار خودروی توقیفی در پارکینگهای سراسر کشور می‌شود که متوسط زمان توقیف آنها در پارکینگ‌ها دو و نیم سال است. خودروهای فرسوده و خودروهایی که هیچگونه سابقه ای در سامانه شماره گذاری پلیس ندارند از این خدمات مستثنی هستند.
اجرای چنین طرح‌هایی از سوی نیروی انتظامی آن هم همزمان با اوج گرفتن آلودگی هوا در بسیاری از شهرهای کشور همیشه با انتقادات و پیشنهاداتی همراه بوده است. سال گذشته درپی ترخیص موتورسیکلت‌های رسوبی برخی کارشناسان آلودگی هوا، مسئولان شرکت کنترل کیفیت هوای تهران همچنین مسئولان سازمان حفاظت محیط زیست بر ضرورت اجباری شدن معاینه فنی برای موتورسیکلت‌های ترخیص شده تاکید کردند.
این در حالیست که امسال و درپی اجرای طرح ترخیص خودروهای رسوبی، رییس پلیس راهور ناجا اعلام کرده «ما هیچ الزامی برای پرداخت عوارض شهرداری برای خودروهای ترخیصی نگذاشته‌ایم و همچنین نیاز به معاینه فنی وجود ندارد و مالکان یا متصرفان بعد از ترخیص می بایست دنبال این کارها باشند.»
این در شرایطی است که عبدالله متولی - مدیریت امور اجرایی معاینه فنی خودروهای کشور- خواستار اخذ گواهی معاینه فنی برای ترخیص خودروهای توقیفی شده است.
به گزارش ایسنا گرچه موتورسیکلت‌ها و خودروه‌های توقیف شده جزو اموال مردم است و نمی‌توان از ترخیص آنها صرف نظر کرد اما به‌نظر می‌رسد که پیش از اجرای چنین طرح‌هایی لازم باشد برای ترخیص این وسایل نقلیه تمهیداتی از جمله تعویض کاتالیست و اجباری کردن معاینه فنی اتخاذ شود. از آنجایی که خودروها و موتورسیکلت‌های فاقد معاینه فنی توسط سیستم‌های LEZ که برای کنترل آلودگی هوا در کلانشهرها روی دوربین‌های ثبت تخلفات نصب شده، جریمه می‌شوند به‌نظر می‌رسد نیروی انتظامی می‌تواند زمان ترخیص این وسایل نقلیه پلاک‌های موقتی را در اختیار مالکان قرار دهد تا پس از مهلتی دو هفته‌ای برگه معاینه فنی خود را تحویل دهند و پلاک دایمی دریافت کنند همچنین به‌منظور کاهش انتشار آلاینده‌ها و بروز تصادفات ناشی از این وسایل نقلیه رسوبی که بعضا سال‌ها در پارکینگ نگهداری می‌شوند، می‌توان با استقرار کارشناسان معاینه فنی در این پارکینگ‌ها بررسی‌های اولیه مانند آلایندگی، سیستم ترمزها و ایمنی این وسایل نقلیه را پیش از ترخیص انجام داد.
