به گزارش پایگاه خبری «عصر خودرو»، این عمل به قدری اهمیت دارد که امروزه بیشترین محل مانور مهندسان پیشرانه، بعد از بخش سوخت‌رسانی، مربوط به قسمت دم و بازدم موتور می‌شود. تا جایی که حتی با ادوانس و ریتارد‌کردن سوپاپ‌ها، امروزه تکنولوژی زمان‌بندی متغیر باز‌شدن سوپاپ‌ها نیز به امری عادی در پیشرانه‌سازان برتر دنیا تبدیل شده است و حتی شرکت‌های داخلی نظیر ایران خودرو نیز به اهمیت طراحی پیشرانه‌هایی اینچنین‌ پی برده‌اند. البته قابل ذکر است که برخی از موتور‌سازان مطرح دنیا، به روش‌های دیگر از زمان‌بندی متغیر دم و بازدم پیشرانه بهره می‌گیرند. در این نوشتار سعی داریم تا به شکلی روان و ساده به اهمیت فیلرگیری و راه و روش آن به کمک قیچی سوپاپ‌ها بپردازیم.

شیم‌گیری تا فیلرگیری
اول از همه بهتر است تا معنی فیلر اتومات یا فشار روغنی را در بحث پیشرانه بدانیم و آن را با حالت شیم‌گیری مقایسه کنیم. فیلر‌گیری به طور ساده، به تنظیم فاصله محرک سوپاپ با آخرین بخش سوپاپ گفته می‌شود. به این معنی که بنا به نوع طراحی موتور، ممکن است که بادامک به طور مستقیم به سوپاپ و استکانی بالای آن نیرو وارد کند و یا این کار توسط اسبک‌ها (‌انگشتی سوپاپ) انجام شود.
اما در کل تنظیم فاصله محرک سوپاپ با بالاترین بخش سوپاپ و قسمت دریافت‌کننده این تحریک را فیلر‌گیری می‌گویند. هر وقت موتوری تازه بسته می‌شود و یا حس می‌کنیم که سیستم و اساس کاری سوپاپ‌ها به‌درستی کار نمی‌کنند، باید فیلر‌گیری کنیم. اما در برخی ‌پیشرانه‌ها، لقی سوپاپ توسط لایه‌های روغن تنظیم می‌شود و این کار بسته به شرایط دمایی موتور صورت می‌گیرد که به آنها فیلر اتومات و یا فشار روغنی می‌گویند که شایع‌ترین این پیشرانه‌ها، موتور‌های خودرو‌های آمریکایی قدیمی هستند.
اما باز‌هم در این پیشرانه‌ها، فیلرگیری برای بار اول بعد از بسته‌شدن سرسیلندر، لازم است اما پیدا‌کردن بهترین شرایط فاصله در حین کارکرد بعد از فیلرگیری اولیه به طور خودکار انجام می‌شود. اما گاهی مواقع فاصله قابل تنظیم شدن به صورت خودکار نیست. از طرفی میل بادامک در جای خود ثابت است و محرک اصلی، بادامک‌ها هستند. در این حالت برای تنظیم لقی از قرص‌های فلزی به نام شیم استفاده می‌شود و برای رسیدن به بهترین میزان لقی باید از شیم با قطر‌های مختلف و البته مناسب استفاده کرد. به این عمل، شیم‌گیری می‌گویند که بهترین مثال از این نوع روش فیلر‌گیری و تنظیم لقی سوپاپ، موتور‌های خانواده پژو و سمند هستند.

فیلر‌گیری
در فیلر‌گیری معمولا نیازی به باز‌کردن میل بادامک و سوپاپ‌ها نیست که البته شرایط سلامت سیستم سوپاپ‌بندی نیز شرط است. فیلر‌گیری نیز با همان روش قیچی سوپاپ انجام می‌شود. آچار فیلر را گرفته و با رد‌کردن از زیر سوپاپ آماده فیلر‌شدن، لقی آن را به دست می‌آوریم. اگر لقی کمتر از حد مجاز بود که باید با باز‌کردن پیچ سر اسبک‌ها، میزان فیلر را به حد مجاز برسانیم و اگر لقی بیش از مقدار استاندارد و تعریف شده آن باشد، باز هم با تنظیم پیچ سر اسبک، باید لقی استاندارد را به دست آوریم.

روش چرخش موتور برای فیلرگیری
برای فیلرگیری و کار‌کردن سیستم سوپاپ‌بندی، لازم است تا میل‌لنگ را بچرخانیم. برای این کار می‌توان از روش‌های مختلفی استفاده کرد. برای مثال برخی با کمک یک آچار و انداختن آن به سر پولی میل‌لنگ، موتور را می‌چرخانند. همچنین می‌توان با کمک تسمه پروانه و پروانه موتور نیز میل‌لنگ را چرخاند. همچنین می‌توان با گذاشتن خودرو در یک دنده سبک مثل دنده آخر و جک زدن زیر یک چرخ از محور محرک خودرو، با چرخش تایر اقدام به حرکت میل‌لنگ و دیگر قسمت‌های موتور کنیم. این کار را می‌توانیم با دنده گذاشتن خودرو و هُل دادن آن نیز انجام دهیم. تمام موارد بالا بستگی به قلق مکانیک و البته نوع قرارگیری پیشرانه خودرو دارد.

چرا فیلرگیری
سوپاپ و بادامک‌ها دارای ساختار سختی هستند تا کمترین خوردگی و فرسایش را در حین کار داشته باشند تا به این ترتیب، همیشه میزان باز شدن سوپاپ‌ها و در نتیجه دم و بازدم موتور به بهترین نحو ممکن انجام شود.
از این رو اگر فاصله بازی سوپاپ زیاد باشد، تنفس موتور به مشکل برخواهد خورد که یا دود به طور کامل خارج نمی‌شود و یا هوا به اندازه کافی وارد سیلندر‌ها نخواهد شد. اما اگر لقی از اندازه مجاز کمتر باشد، سوپاپ‌ها در حین کار و خصوصا در زمان گرم‌شدن پیشرانه و انبساط حرارتی قطعات، دچار تنش و فشردگی بالایی شده و ممکن است از ساق بشکند و ساییدگی بادامک‌ها و یا خرابی انگشتی‌ها و... را در پی داشته باشد. پس به این نتیجه می‌رسیم که هدف از فیلرگیری و تنظیم لقی سوپاپ، رسیدن به بهترین راندمان کاری در تنفس موتور و دوری از آسیب‌هایی است که سیستم سوپاپ‌بندی را تهدید می‌کند. بد نیست بدانیم که برای فیلرگیری و اینکه موتور باید سرد یا گرم باشد، بهتر است به دستورالعمل سازنده آن مراجعه کنیم اما معمولا بهترین دما برای فیلر‌گیری اکثر پیشرانه‌ها، زمانی است که موتور خودرو دمایی بین 30 تا 40 درجه سانتی‌گراد دارد؛ یعنی حد وسط دمای کاری آن.

مفهوم قیچی سوپاپ‌ها
قیچی سوپاپ را می‌توان به طور ساده به همپوشانی باز بودن هر دو سوپاپ دود و هوا معنی کرد. به این صورت که در زمانی که سوپاپ دود در حال بسته شدن است و سوپاپ هوا شروع به باز شدن می‌کند، سوپاپ‌ها در حالتی الاکلنگی قرار می‌گیرند که به آن قیچی سوپاپ می‌گویند. البته بازشدن سوپاپ هوا نباید بیشتر از 2 تا نهایتا 3 میلی‌متر شود و در این حالت باید حرکت موتور را نگاه داشت. در این زمان سوپاپ دود کاملا بسته شده است. انجام دقیق عمل قیچی سوپاپ در زمان فیلرگیری بسیار اهمیت دارد.

شیم‌گیری
برای انجام هر عملی از جمله شیم‌گیری باید به دستورات شرکت تولیدکننده درباره میزان لقی و شیم مجاز برای سوپاپ‌های دود و هوا مراجعه کرده و آن را به کار ببریم. اما بعد از پیداکردن میزان مجاز توصیه شده در دفترچه‌های راهنما، شیم‌گیری باید در دو مرحله مجزا انجام شود.
در ابتدا باید بدانیم که شیم‌گیری و فیلرگیری برای سوپاپ‌های سیلندری انجام می‌شود که هیچ کدام از سوپاپ‌ها در حالت تحت فشار نبوده و آزاد باشند. مرحله اول، اندازه‌گیری لقی فعلی سوپاپ‌هاست. پس سیلندر 4 را در حالت قیچی قرار داده و با دسته ورق‌های فیلر (‌آچار فیلر که تشکیل شده از ورقه‌های نازک با ضخامت‌های دقیق‌) اندازه‌های سیلندر دورتر یعنی سیلندر 1 را که سوپاپ‌ها در حالت آزاد قرار دارند، یادداشت می‌کنیم. سپس سیلندر 3 را در حالت قیچی قرار داده و اندازه‌های سیلندر 2 را یادداشت می‌کنیم.
فراموش نکنیم که لقی باید به گونه‌ای باشد که تیغه فیلر آزادانه در فاصله بالای سوپاپ جابه‌جا نشود اما بتواند با اعمال نیروی اندکی نیز از محل لقی عبور کند. این کار را برای سیلندر‌های دیگر نیز انجام می‌دهیم. به این صورت که با قیچی‌کردن سیلندر‌های 2 و 1 نیز به ترتیب، سیلندر‌های 3 و 4 را فیلر زده و یادداشت می‌کنیم. اعداد به دست آمده را مطالعه کرده و در صورتی که فاصله آنها و میزان لقی از حد استاندارد و سفارش شده شرکت مادر خیلی دور بود، باید میل سوپاپ را باز کرده و با استفاده از شیم مناسب، لقی مجاز را برای سوپاپ‌ها اعمال کنیم.

یک نکته درباره قیچی سوپاپ‌
قیچی‌کردن سوپاپ‌ها برای موتور‌های خورجینی و یا 6سیلندر‌های خطی متفاوت است که بستگی به نوع و زمان احتراق سیلندر‌ها دارد. اما در 6سیلندر‌های خطی نیز از همان روش دور در دور و نزدیک در نزدیک استفاده می‌شود.
در این حالت نیز سیلندر‌های 1 و6 باهم، سیلندر‌های 2 و 5 باهم و در آخر سیلندر‌های 3 و 4 باهم قیچی می‌شوند. البته این را باید در نظر داشته باشیم که می‌توان با قیچی کردن سوپاپ‌های یک سیلندر، هر دو سوپاپ یک سیلندر دیگر را به طور کامل فیلر‌گیری کنیم و در این میان سوپاپ دود و هوای سیلندرهای دیگری را نیز فیلر کنیم که این روش به خاطر پیچیدگی‌هایش، معمولا انجام نمی‌شود و هر سیلندر به طور کامل با سیلندر مقابلش فیلر می‌شود.