روزگار سپری شده تهران الف‌ها

به گزارش پایگاه خبری«عصرخودرو» به نقل از صمت، چشم‌های ما عادت کرده است که اتومبیل را با نمره پلاکش تماشا کنیم، ولو یک نمره موقت دست‌نویس که از کارخانه روی آنها نصب می‌شود تا به مراکز فروش و نمایشگاه‌ها عرضه شود، نمره قهوه‌ای و کوچکی که نامش هم «پلاک موقت» است و فقط چند روز مهلت قانونی داریم تا با آن در شهر و دیارمان تردد کنیم.
یادمان باشد که دیگر در این روز و روزگار پلاک اتومبیل، تنها شناسنامه یک خودرو نیست بلکه بخش عمده‌ای از شناسنامه شهروندی ما به حساب می‌آید و از روی پلاک یک اتومبیل می‌توانند به تمام اطلاعات ثبت شده زندگی ما دست یابند و شاید بتوان ادعا کرد پلاک اتومبیل‌مان، بخشی از هویت و شناسنامه ما نیز هست تا شماره‌ای که فقط فرصت داریم با خرید و فروش اتومبیل‌مان گاهی آن را از شناسنامه و هویت‌مان خط بزنیم یا شماره دیگری را جایگزین آن کنیم. به هر شکل نمره اتومبیل ما بخشی از شخصیت ماست و از روی آن می‌توانند پی ببرند که نام ما چیست، نام فامیلی، محل کار، محل زندگی، همسر و فرزندان، نام پدر و مادرمان و خلاصه همه زندگی ما را نیز از روی همان پلاک شناسایی می‌کنند، از این روست که پلیس نیز هنگام وقوع هر حادثه و برای پیگیری هر نوع جرم رخ داده در یک صحنه، به شماره اتومبیل‌های مانده در صحنه یا گریخته از صحنه به عنوان نخستین گزینه نگاه می‌کند.
در گزارش‌های کوتاه این صفحه تلاش داریم خوانندگان صفحات خودروی را با گذشته و امروز پلاک اتومبیل و تاریخچه شماره‌گذاری بیشتر آشنا کنیم، اما قبل از خواندن این گزارش یادتان باشد که 20 سال پیش در چنین روزهایی (دهم تیرماه 1374) اتومبیل پیکان مدل 65 متعلق به اینجانب؛ حسن فرازمند به شماره پلاک 57299 ـ تهران 21 از جلوی منزلم در ورامین سرقت شد و هر چه تلاش کردم ردپایی از آن نیافتم و متاسفانه پلیس آگاهی کشور نیز نتوانست این پلاک را تعقیب و سارق آن را دستگیر کند و بگوید سر پیکان آبی‌رنگ نازنین من چه بلایی آمده است؟!
اگر شما در جایی با این پلاک برخورد کردید مرا نیز باخبر سازید و با تماس بگیرید و البته!!! مژدگانی هم دریافت کنید.
حالا این شما و این صفحه گزارش خودروی امروز.

روزگاری که صاحب پلاک شدیم!
براساس شواهد و مدارک موجود در اداره راهنمایی و رانندگی، تعویض و نصب پلاک روی خودروها در ایران قدمتی طولانی دارد و سابقه نخستین خودرو پلاک‌شده در کشور برمی‌گردد به سال 1305 که نخستین خودرو به کشور وارد شد. در آن روزگار که ابتدایی‌ترین خودروها وارد کشور شدند هیچکس فکر نمی‌کرد که امروز با تعدد خودرو مواجه شویم. در آن روزگار قوانینی که شامل 32بند بود برای شماره‌گذاری خودروها وضع شد که البته این قوانین 3 سال بعد از ورود نخستین خودروها به کشور یعنی در سال 1308 تنظیم شد.
در آن سال، خودروها صاحب 5 پلاک شدند؛ نام کارخانه، آدرس مالک، نمره‌عقب، نمره‌جلو و پلاک مالیات. اما تصویب قوانین به همینجا ختم نشد؛ حدود سال 1308 وقتی تعداد اتول‌سوارهای شخصی شهر به 1522 نفر رسید، قوانین مربوط نیز تغییر کرد و پلاک‌ها متشکل از نام شهر و حدود 4 عدد که در بالای نام شهر قرار داشت، شدند.
در گذشته در پلاک خودروها 5 رقم و نام شهری که خودرو در آن پلاک شده بود، دیده می‌شد یا به همراه شماره پلاک و نام شهر عددی دیگر در آن درج می‌شد و با افزایش خودرو در کشور، تصمیمی اتخاذ شد تا یکی از حروف الفبای فارسی نیز به نام شهرها افزوده شود و سپس نوبت به پلاک‌هایی رسید که نام شهر با عدد 2 رقمی ترکیب و پلاک‌های جدیدی روی خودروها نصب شد.
در دهه 70، خودروها دیگر از آن شکل و شمایل قدیمی خارج شده و پلاک‌ها نیز لیزری شده بود. در سال 1378 با آمدن پلاک‌های لیزری، مسئولان تصمیم گرفتند که همه پلاک‌های خودروها یکسان شوند و این نوع پلاک روی همه خودروها نصب شود. طرح تعویض پلاک در سطح کشور آغاز شد. در این طرح مالکان خودرو، موظف به دریافت برچسب تعویض پلاک شدند و بابت آن برچسب‌ها نیز در آن روزگار مبلغی از آنها گرفته شد.
در دهه 80، نوبت به پلاک‌های ملی رسید که هم دارای ابعاد و طرحی جدید بود و هم در نوع شماره‌گذاری و چیدمان اعداد و حروف در کنار یکدیگر بدیع به نظر می‌رسید. مشکلات تعویض پلاک به گونه‌ای بود که در سال83، میان نیروی انتظامی و دیوان عدالت اداری اختلاف‌نظرهایی به وجود آمد که این اختلافات موجب سرگردانی و بلاتکلیفی مردم شد.
در همین زمینه، خزانه‌دار شورای شهر تهران در یکصد و یازدهمین جلسه علنی شورای شهر، با اشاره به 700 هزار خودروی پلاک شده در سال‌های 80 تا83 از دیوان عدالت اداری درخواست کرد که «اگر مصوبه دیوان عدالت اداری (غیر قانونی بودن ثبت نشدن تعویض پلاک‌ها در دفاتر ثبت) وجاهت قانونی دارد سایر مسئولان هم باید آن را برای رهایی مردم از سرگردانی بپذیرند و اجرا کنند.»
این مشکلات همچنان تا سال87 ادامه داشت تا اینکه رییس مرکز شماره‌گذاری راهنمایی و رانندگی اعلام کرد که حدود یک میلیون پلاک قدیمی وجود دارد که هنوز به پلاک کشوری تبدیل نشده‌اند و 500 هزار زوج پلاک مربوط به سال‌های دهه 40 و اوایل 50 است که در حال حاضر وجود خارجی ندارند و از بین رفته‌اند.
در دهه 80؛ در پلاک‌های جدید کدهای 2 رقمی که در سمت راست این پلاک‌ها بود، معرف محل سکونت، آدرس شهر و منطقه‌ای بود که مالک خودرو در زمان خرید خودرو به اداره شماره‌گذاری اعلام کرده بودند. تفاوت فاحش و اصلی و شاید دلیلی که باعث نصب این نوع پلاک بر خودروها شد، در این بود که این پلاک به خودرو تعلق نداشت و متعلق به مالک خودرو بود و با انتقال خودرو به شخصی دیگر پلاک انتقال نمی‌یافت.
با پایان دهه 80 گویی مشکلات تعویض پلاک‌ها پایان گرفته است.
اکنون کارگروه شناسایی و صیانت از خودروهای تاریخی، متشکل از نمایندگان سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری، نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران، سازمان حفاظت محیط‌زیست، سازمان تربیت‌بدنی (کمیته کلاسیک فدراسیون موتورسواری و اتومبیلرانی) در محل کانون جهانگردی و اتومبیلرانی، تصمیم گرفتند روی خودروهای کلاسیک، که عمر بالای 25 سال دارند و در ارزیابی کارگروه سلامت و اصالت خودروها تایید شده‌اند، پلاک زیبا که حاصل کار کارشناسانه چندساله است، خودنمایی کند یا اتومبیل‌هایی که سابقه تاریخی دارند و متعلق به شخص مهمی هم هستند صاحب این پلاک خواهند شد. این پلاک‌ها ضمن ارزشگذاری به خودرو محدویت‌هایی براساس میزان آلایندگی برای پیمایش سالانه نیز خواهند داشت. از سوی دیگر با دریافت این پلاک خودرو ضمن آنکه متعلق به صاحب سند است، یک سرمایه‌ملی نیز محسوب می‌شود. اتومبیل‌های دارای پلاک تمام کارهای قانونی و نقل‌وانتقال را با هماهنگی دبیرخانه انجام
خواهند داد.
از سویی دیگر، براساس قانون بودجه سال 90 برخی از تعرفه‌های خدمات راهنمایی و رانندگی افزایش یافت، هزینه تعویض پلاک خودرو 35 هزار تومان تعیین و در سراسر کشور لازم‌الاجرا شد.
با توجه به افزایش روزافزون خودرو در سطح شهرها و تمایل مالکیت دست‌کم یک خودرو برای هر خانواده، به نظر می‌رسد که به‌زودی عمر این کدهای 2 رقمی نیز به پایان خواهد رسید و باید شاهد پلاک‌های جدید یا اعداد و حروفی جدید روی پلاک‌ها باشیم.

چند رقم پلاک داریم؟
براساس آنچه این روزها روی اتومبیل‌ها نصب می‌شود، پلاک‌های خودروهای ایرانی دارای 11 نوع کلی هستند و در 4 رنگ صادر می‌شوند که انواع پلاک‌ها شامل خودروهای شخصی، تاکسی‌ها، خودروهای عمومی، خودروهای دولتی، خودروهای معلولان، خودروهای ترانزیت، خودروهای کشاورزی، خودروهای تشریفات، خودروهای پلیس، خودروهای کلاسیک (تاریخی)، موتورسیکلت‌ها و خودروهای مناطق آزاد تجاری صنعتی می‌شوند.
شماره‌گذاری خودروها نیز به صورتی است که می‌توان از شماره پلاک آنها به اطلاعاتی مانند استان صادرکننده پلاک، تاریخ صدور پلاک و اطلاعات مالک یا مالکان خودرو به آسانی پی برد.
خودروهای شخصی
پلاک‌های ملی شخصی همان طوری که از اسم‌شان مشخص است، برای افراد حقیقی صـادر می‌شود، این پلاک‌ها به شکل مستطیل هستند و از چپ به راست خوانده می‌شوند و به ترتیب شامل 2 عدد، یک حرف، 3 عدد و در آخر در یک مربع 2 عدد که نشانه منطقه است، وجود دارد. حرف موجود در پلاک، نشان‌دهنده منطقه است (به عنوان مثال در گیلان عدد 56 نشان‌دهنده شهرستان‌های گیلان است که وقتی حرف ل در پلاک باشد، به معنی شهرستان فومن است و حرف ب به معنی شهرستان انزلی است) و تفاوت‌اش با عدد آخر پلاک در این است که عدد آخر پلاک ممکن است منطقه بزرگتری را نشان دهد، درحالی که حروف مناطق دقیق‌تری را نشان می‌دهد.
پلاک‌های ملی شخصی با اعداد و حروف مشکی در یک پس زمینه سفید ساخته می‌شوند که در سمت چپ آنها در یک نوار آبی پرچم ایران و مخفف I.R.IRAN به معنی جمهوری اسلامی ایران نوشته شده است. در قسمت زیر اعداد نویسه‌های کوچکتری وجود دارد که در سمت چپ شماره پلاک به لاتین و در سمت راست تاریخ تولید پلاک نوشته شده است.

پلاک تاکسی‌ها
پلاک ملی تاکسی‌ها فقط برای ناوگان تاکسیرانی در ایران صادر می‌شود و به شکل مستطیل است، از چپ به راست خوانده می‌شود و به ترتیب شامل 2 عدد، یک حرف «ت» که در بالای آن به لاتین نوشته شده است TAXI (تاکسی)، 3 عدد و در آخر در یک مربع کد منطقه صدور پلاک نوشته شده است. کد منطقه صدور پلاک درواقع محل انجام وظیفه تاکسی را مشخص می‌کند. اعداد و حروف این پلاک مشکی است و روی پس زمینه زرد رنگ چاپ می‌شود. این نوع پلاک به صورت کد منطقه‌ای مرکز استان‌ها (به غیر از استان تهران) صادر می‌شود.
خودروهای عمومی
پلاک ملی خودروهای عمومی، پلاکی است که به خودروهای حمل و نقل عمومی مانند تریلی‌ها، وانت‌بارها، اتوبوس و مینی‌بوس‌ها تعلق دارد. این پلاک به شکل مستطیل است و از چپ به راست خوانده می‌شود و شامل 2 عدد، یک حرف ع به معنی عمومی، 3 عدد و در آخر در یک مربع 2 عدد که محل صدور پلاک را نشان می‌دهد، است. اعداد و حروف این پلاک مشکی است و روی پس زمینه زرد رنگ چاپ می‌شود.
خودروهای دولتی
این پلاک، ویژه خودروهای دولتی اعم از سواری، اتوبوس، مینی بوس و کامیون است. به شکل مستطیل است و از چپ به راست خوانده می‌شود و شامل 2 عدد، یک حرف «الفـ،» 3 عدد و در آخر در یک مربع 2 عدد که محل صدور پلاک را نشان می‌دهد، است. اعداد و حروف این پلاک سفید رنگ است که روی پس زمینه قرمز چاپ می‌شود. این نوع پلاک به صورت کد منطقه‌ای مرکز استان‌ها (به غیراز استان تهران) صادر می‌شود.

پلاک ویژه معلولان و جانبازان
این پلاک ویژه معلولان و جانبازان طراحی شده است. دلیل طراحی این پلاک این است تا در صورت پارک در محل پارک ویژه معلولان و جانبازان قابل تشخیص باشند. این پلاک کاملا شبیه به پلاک ملی شخصی صادر می‌شود و تنها تفاوت‌اش در این است که در پلاک‌های شخصی یک حرف در بین اعداد وجود دارد، در صورتی که در این پلاک به جای حرف، آرم ویژه معلولان و جانبازان قرار دارد.
پلاک ترانزیت بین‌المللی
پلاک ترانزیت به منظور شناسایی وسیله نقلیه به‌صورت بین‌المللی صادر و تحویل می‌شود. پلاک‌های قدیم کانون جهانگردی با پیشوند 3 حرفی TEH و 5 کاراکتر عددی به رنگ سبز در زمینه سفید و پیشوند 3 حرفی THR و 5 کاراکتر عددی مشکی در زمینه زرد و پلاک‌های 2 حرفی IR و 5 کاراکتر عددی به رنگ مشکی در زمینه زرد رنگ معتبر و قابل استفاده بودند، پلاک‌های ترانزیت برای هر وسیله نقلیه فقط یک بار صادر می‌شوند که مختص همان خودرو بوده و اعتبار آنها تا پایان عمر وسیله نقلیه است.

پلاک‌های ترانزیت
پلاک ترانزیت کنونی شبیه به پلاک ملی خودروهای ایران ساخته می‌شود با این تفاوت که به صورت لاتین نوشته می‌شود، این پلاک‌ها از چپ به راست خوانده می‌شود که به ترتیب شامل 2 عدد یک حرف و 3 عدد و در آخر در یک پس زمینه آبی رنگ 2 عدد دیگر نوشته می‌شود. در سمت چپ این پلاک در یک نوار آبی رنگ آرم کانون جهانگردی و اتومبیلرانی جمهوری اسـلامی ایران که در بالای آن به لاتین ایران نوشته شده است، چاپ می‌شود. در زیر پلاک در یک پس زمینه آبی عبارت کانون جهانگردی و اتومبیلرانی جمهوری اسلامی ایران نوشته شده است.
پلاک ویژه خودروهای کشاورزی
این پلاک به خودروهای کشاورزی مانند تراکتور تعلق دارد که به شکل مستطیل است و از چپ به راست خوانده می‌شود و شامل 2 عدد، یک حرف ک به معنی کشاورزی، 3 عدد و در آخر در یک مربع 2 عدد که محل صدور پلاک را نشان می‌دهد است. اعداد و حروف این پلاک مشکی است و روی پس زمینه زرد رنگ چاپ می‌شود. این نوع پلاک به صورت کد منطقه‌ای مرکز استان‌ها (به غیر از استان تهران) صادر می‌شود.

پلاک خودروهای تشریفات
این پلاک ویژه خودروهای تشریفات دولتی و به شکل مستطیل است و از چپ به راست خوانده می‌شود و شامل عبارت تشریفات در قسمت بالا و در قسمت زیرین آن به لاتین عبارتPROTOCOL (به معنی تشریفات) نوشته شده و در سمت راست پلاک یک عدد 4 رقمی است. اعداد و حروف این پلاک سفید رنگ بوده که روی پس زمینه قرمز چاپ می‌شود.
در سمت چپ این پلاک یک نوار آبی وجود دارد که در قسمت بالای آن پرچم ایران و در قسمت پایین آن مخفف I.R.IRAN به معنی جمهوری اسلامی ایران نوشته شده است.
پلاک خودروهای پلیس(ناجا)
این پلاک ویژه خودروهای پلیس(ناجا) است. به شکل مستطیل است و از چپ به راست خوانده می‌شود و شامل 2 عدد، یک حرف پ به معنی پلیس، 3 عدد و در آخر در یک مربع 2 عدد که محل صدور پلاک را نشان می‌دهد، است. اعداد و حروف این پلاک سفید بوده و روی پس زمینه سبز رنگ چاپ می‌شود.

پلاک خودروهای تاریخی
پلاک خودروهای تاریخی ایران پلاکی است که به خودروهای قدیمی که عبارتند از:
خودروهای نفیس: خودروهایی که بیش از 50 سال از تولید آن گذشته باشد.
خودروهای قدیمی: خودروهایی که بیش از 25 سال از تولید آن گذشته باشد و از لحاظ طراحی و مهندسی ساخت یا کاربردی بی‌نظیر باشد.
خودروهای ویژه: خودروهایی که دارای بعد فرهنگی باشد. این پلاک به شکل مستطیل بوده و برخلاف سایر پلاک‌های مورداستفاده، اندازه آن به صورت استاندارد امریکایی(پلاک‌های استاندارد امریکایی دارای12 اینچ طول و 6 اینچ عرض هستند) است و به 3 قسمت مستطیلی تقسیم می‌شود که در مستطیل سمت راست بالا عبارت تاریخی نوشته شده، در سمت راست پایین شماره پلاک قید شده و در سمت چپ پلاک، در یک نوار آبی رنگ پرچم ایران است که زیر آن عبارت I.R.IRAN نوشته شده و در قسمت پایین همین نوار عکسی از مکان تاریخی زده شده است.
پلاک سیاسی
پلاک سیاسی ویژه خودروهای سفارت‌هاست و فقط کارکنان شاغل در سفارت می‌توانند از این خودروها استفاده کنند. صاحبان این خودروها بدون پرداخت عوارض واردات خودرو می‌توانند خودرو خود را وارد کنند.

پلاک موتورسیکلت‌ها
این نوع پلاک ویژه موتورسیکلت‌هاست که فقط در قسمت عقب وسیله نقلیه نصب می‌شود و این پلاک به صورت مستطیل است و اندازه آن مطابق با استاندارد پلاک‌های موتورسیکلت در اروپاست.