انتخاب نخبگان؛ قرار یا فرار؟

به گزارش پایگاه خبری«عصرخودرو» به نقل از صمت ، در حال‌حاضر رشته مهندسی خودرو به طور تخصصی در دو دانشگاه علم و صنعت و همچنین خواجه‌نصیرالدین طوسی تدریس می‌شود، البته در دیگر دانشگاه‌های صنعتی نیز اولویت اول و آخر بیشتر دانشجویان رشته مکانیک، خودرو و جذب شدن در شرکت‌های خودروسازی است و هر اندازه این شرکت‌ها خارجی و صاحبنام باشند، زرق و برق آنها هم بیشتر است. موضوع «فرار مغزها» به موضوعی رایج بین دانشجویان ایرانی تبدیل شده و در چند سال گذشته با افزایش فشار تحریم‌ها و کساد شدن بازار کار، شدت بیشتری گرفته است. این مسئله در بین دانشجویان مهندسی خودرو نیز رواج پیدا کرده و به‌طور معمول از هر 4 فارغ‌التحصیل این رشته، یک نفر برای ادامه تحصیل، کشوری خارجی را انتخاب می‌کند.

روزآمدی؛ حلقه گمشده
به گفته استادیار دانشکده مهندسی خودرو دانشگاه علم و صنعت، به‌طور متوسط حدود 20 تا 30 درصد دانشجویان این رشته برای ادامه تحصیل به خارج از کشور می‌روند اما خوشبختانه بسیاری از آنها پس از پایان دوران تحصیل به کشور باز می‌گردند. ابوالفضل خلخالی معتقد است بازارکار فارغ‌التحصیلان رشته مهندسی خودرو نسبت به دیگر رشته‌ها در کشور بهتر است و با تمام کاستی‌هایی که در صنعت خودرو وجود دارد، این صنعت نسبت به دیگر صنایع فعال‌تر عمل می‌کند و به همین دلیل بیشتر فارغ‌التحصیلان مهندسی خودرو، جذب بازار کار می‌شوند. این استاد دانشگاه، اصلی‌ترین دلیل خروج دانشجویان این رشته به خارج از کشور را علاقه‌مندی آنها به ادامه تحصیل در دانشگاه‌های معتبر خارجی می‌داند می‌گوید: در کنار میل شخصی، از آنجایی که ظرفیت پذیرش در مقطع دکترای مهندسی خودرو محدود است، عده‌ای از دانشجویان خارج از کشور را برای ادامه تحصیل انتخاب می‌کنند. دانشگاه علم و صنعت یکی از دو دانشگاه کشور است که دانشکده مهندسی خودرو در آن واقع شده و به‌طور متوسط به طور سالانه در مقطع کارشناسی ارشد حدود 60 دانشجو در 3 گرایش و در دکترا نیز 9 نفر در هر 3 گرایش می‌پذیرد. از آنجایی که مهندسی خودرو به رشته‌ای جذاب بین علاقه‌مندان به گرایش‌های صنعتی تبدیل شده، بنابراین آنطور که استاد این دانشگاه می‌گوید، پذیرش محدود عاملی اثرگذار در ادامه تحصیل دانشجویان این دانشگاه در خارج از کشور از جمله امریکا، کانادا و آلمان به حساب می‌آید. علاوه بر دلایل گفته شده، شاید یکی از علت‌های تصمیم دانشجویان به خروج از کشور سرخوردگی به دلیل حمایت نکردن از طرح‌های کاربردی آنها باشد. به باور خلخالی اگرچه آموزش‌ها در این رشته کاربردی است اما اگر بتوان برای دانشجویان طرح‌های کاربردی تعریف کرد یا از طرح‌هایی که ارائه می‌دهند نیز حمایت کرد، این مسئله به دانشجو کمک می‌کند با صنعت ارتباط برقرار کرده و به‌تدریج جذب صنعت شود. اگر پیش از آنکه دانشجویی اقدام به ادامه تحصیل در خارج از کشور کند بتوانیم او را به سمت فعالیت صنعتی در کشور متمایل کنیم، بی‌تردید جذابیت‌های موجود در این زمینه دانشجو را جذب می‌کند. وی در ارتباط با دلایل غیرکاربردی بودن بیشتر طرح‌های دانشجویی به چند مورد اشاره کرده و توضیح می‌دهد: در صنعت خودرو تمایل به روزآمدی وجود ندارد و صنعتگران روزآمد بودن را معادل غیراقتصادی بودن می‌دانند. این تفکر در چند دهه گذشته بر صنعت خودرو حاکم بوده این در حالی است قدیمی بودن، امکان تعریف پروژه‌های کاربردی در این صنعت را کاهش می‌دهد. خلخالی اضافه می‌کند: علاوه بر آن صنعت خودرو کشور بر پایه شرکت‌های اروپایی نظیر پژو، رنو و صنعت انگلیسی پایه‌ریزی شده است بنابراین موارد امنیتی در این صنعت بر پایه این شرکت‌ها شکل گرفته اما اطلاعات موجود در این صنعت کهنه است. در این شرایط هنگامی‌که دانشگاهیان می‌خواهند پروژه‌ای تعریف کنند، به اطلاعات لازم دست نمی‌یابند. برای نمونه امنیت اطلاعات خودروسازان داخلی در حد امروز پژو است اما اطلاعات در حد 30 سال قبل پژو هم نیست. به گفته این استاد دانشگاه، خودروسازان خارجی اطلاعات قدیمی خود را آزاد می‌کنند تا در دسترس پژوهشگران باشد. خودروسازان گاهی برای انجام یک پروژه رایگان، حاضر نمی‌شوند ساده‌ترین اطلاعات خود را در اختیار پژوهشگر قرار دهند بنابراین این مسائل مانع کاربردی کردن طرح‌ها خواهد شد. کاهش ارتباط استادان دانشگاه با صنعت به دلیل طولانی بودن ساعت‌های حضور در دانشگاه، مسئله دیگری است که بین دانشجویان و طرح‌های کاربردی فاصله می‌اندازد. به گفته خلخالی، استاد دانشگاه در ایران موظف است 44 ساعت در هفته در دانشگاه حضور داشته باشد. این زمان طولانی باعث می‌شود ارتباط استاد با صنعت حذف شود و نقش کمتری در کاربردی کردن طرح‌های دانشجویی ایفا کند.

مشکل جذب فارغ‌التحصیلان
پس از گفت‌وگو با دانشیار دانشکده مهندسی خودرو دانشگاه علم و صنعت و تاکید او بر این مسئله که موضوع فرار مغزها در بین دانشجویان مهندسی خودرو بسیار کم اتفاق می‌افتد، سراغ یکی از دانشجویان دکترای این دانشگاه رفتیم تا به موضوع از دید یک دانشجو نگاه کرده باشیم. میثم گودینی هم معتقد است به‌طور نسبی حدود 30درصد فارغ‌التحصیلان رشته مهندسی خودرو در مقطع کارشناسی ارشد، به خارج از کشور عزیمت می‌کنند. او درباره دلیل این مسئله  می‌گوید: به دلیل شدت گرفتن تحریم‌ها و رکود حاکم بر صنعت خودرو ایران، بازار کار مناسبی در این زمینه وجود ندارد. از سویی خودروسازان در چند سال گذشته با مشکل نیروی مازاد روبه‌رو بوده‌اند و به‌جای استخدام ناگزیر به تعدیل نیرو هستند بنابراین جای خالی برای جذب این فارغ‌التحصیلان در شرکت‌های خودروساز داخلی وجود ندارد. بنابراین 70 درصد دیگر فارغ‌التحصیلان یا در مقطع دکترا ادامه تحصیل می‌دهند و یا تغییر رشته داده و وارد رشته‌هایی نظیر مکانیک و... می‌شوند و به دیگر سخن از مدرک تخصصی خود استفاده نمی‌کنند. گودینی که روی موضوع «یکپارچه‌سازی پلتفرم ملی» تمرکز کرده، در ارتباط با تمایل دانشجویان مهندسی خودرو به پژوهش‌های شخصی توضیح می‌دهد: اگر دانشجویی علاقه‌مند به فعالیت شخصی در زمینه خودرو باشد از آنجایی که این رشته به سرمایه‌گذاری هنگفتی نیاز دارد، به تنهایی نمی‌تواند به تامین هزینه‌ها بپردازد بنابراین ناگزیر به چشم‌پوشی از علاقه شخصی خود برای پژوهش‌های خودرویی است. وی اضافه می‌کند: اگر شرایط با روند فعلی ادامه پیدا کند و حتی با گذر از دوران رکود، خودروسازان با معضل نیروی مازاد مواجه باشند، شرایط برای فارغ‌التحصیلان مهندسی خودرو تغییر نمی‌کند مگر آنکه مدیریت این صنعت به‌دست خارجی‌ها بیفتد تا از توان نیروهای متخصص داخلی بهره ببرند. به گفته گودینی، به‌طور معمول فارغ‌التحصیلانی که از کشور می‌روند جذب شرکت‌های امریکایی و اروپایی از جمله خودروسازان آلمانی می‌شوند. این نخبگان با توجه به پیشینه پژوهش‌هایی که دارند به‌راحتی جذب این شرکت‌ها خواهند شد. این دانشجوی مقطع دکترای دانشکده مهندسی خودرو دانشگاه علم و صنعت به این پرسش که آیا تاسیس شرکت‌های مشترک بین خودروسازان داخلی و خارجی روی جذب دانشجویان خودرویی اثر دارد، اینگونه پاسخ می‌دهد: در تاسیس شرکت‌های مشترک بین خودروسازان داخلی و خارجی نیز اگر مدیریت دست طرف خارجی باشد می‌توان به جذب دانشجویان و فارغ‌التحصیلان مهندسی خودرو امیدوار بود. براساس آنچه در این گزارش مورد بررسی قرار گرفت اگرچه حدود 30 درصد دانشجویان رشته مهندسی خودرو برای ادامه تحصیل کشورهای خارجی را انتخاب می‌کنند و این آمار نسبت به دیگر رشته‌های صنعتی پایین است اما امیدواریم با بهبود شرایط و نیازی که صنعت خودرو برای روزآمدی به متخصصان داخلی دارد، این آمار به حداقل رسیده و دانشجویان خارجی دانشگاه‌های خودرویی داخلی و خودروسازی‌های کشور را برای ادامه تحصیل و شغل انتخاب کنند.