عصر خودرو : از دیرباز در ایران شنیدن نام «مزدا» ما را به یاد نام «اهورامزدا» می‌انداخته است، نامی که همیشه توسط ما ایرانیان و بیشتر پیروان ادیان و مذاهب با احترام از او یاد شده و می‌شود.
به گزارش پایگاه خبری«عصرخودرو» به نقل از صمت، نیم‌نگاهی به ماجرای چگونگی تولید این خودرو مورد علاقه ژاپنی‌ها هم حکایت از این دارد که پیوندی نهانی و معنایی در 2 نام «مزدا» و «اهورامزدا» وجود داشته و دارد و می‌گویند که آقای مهندس «جوجیرو ماتسودا» بنیانگذار شرکت خودروسازی مزدا به دلیل علاقه ویژه‌ای که به آیین زرتشت داشته است و با الهام از نام «اهورامزدا» و باتوجه به تشابه اسمی نام خانوادگی‌اش با کلمه مزدا، نام محصولات تولیدی کارخانه خود را «مزدا» گذاشت. شرکت او به نام شرکت سهامی خاص ماتسودا (به ژاپنی ماتسودا کابوشیکی کایشا) نام داشت و نام محصولاتش «مزدا» بود، گرچه در داخل ژاپن، این اتومبیل را «ماتسودا» نیز صدا می‌زنند تا بیشتر یادی از بنیانگذار این کارخانه بشود و بیشتر ژاپنی‌ها هم از معانی دیگر نام «مزدا» اطلاع چندانی ندارند، اما بر پایه اظهارنظری که در سایت رسمی «مزدا» دیده می‌شود قطعی بودن این فرضیه ثابت می‌شود. در سایت یادشده اینطور آمده است که: «نام شرکت مزدا برگرفته از نام اهورامزدا، خدای نخستین تمدن‌های غرب آسیاست. ما اهورامزدا را به خدای خرد، اندیشه و هماهنگی تقسیم کرده‌ایم، به عنوان منشأ هر 2 تمدن شرقی و غربی و همین‌طور به‌عنوان نمادی از فرهنگ اتومبیل، این آمیختگی از تمایل به دستیابی به صلح جهانی و توسعه صنعت خودروسازی انجام شد.» البته باید به یاد داشته باشیم که شرکت مزدا، در آغاز اتومبیل‌تولید نمی‌کرد و محصولات اولیه‌اش از آغاز به‌کار در سال 1920م ابزار، لوازم یدکی و ماشین‌آلات کوچک و بزرگ بود و از سال 1931م به بعد به تولید اتومبیل پرداخت.
این شرکت در طول جنگ جهانی دوم برای ارتش ژاپن اسلحه و توپ و جنگ‌افزار نظامی هم تولید می‌کرد و نخستین اتومبیل 4چرخ محصول این شرکت با نام «مزدا360» در سال 1960م وارد بازار شد و از همان ابتدای تولید، محصولاتش یکی بعد از دیگری به بازار ایران راه یافت که در این زمینه در بخش‌های بعدی گزارش اشاراتی خواهیم داشت.
ورود نخستین «مزدا»ها به ایران
با مراجعه به تاریخ ورود نخستین وانت مزداهای ژاپنی به ایران، در واقع با یک گروه اتومبیل‌ساز مهم در کشورمان یعنی «گروه تولیدی بهمن» مواجه می‌شویم، گروهی که در سال 1331 با عنوان «شرکت سهامی ایران خلیج‌کو» و با سرمایه اولیه 600 هزار ریال (60هزار تومان) و برای حمل‌ونقل دریایی تاسیس شد و از ابتدا هم قرار بود کارهای حق‌العمل‌کاری برای نمایندگی‌های تجاری خارجی‌ها در ایران انجام دهد، اما 7سال بعد یعنی در سال 1338 ناگهان اقدام به مونتاژ وانت سه‌چرخ مزدا با ظرفیت 200 کیلوگرم کرد و سپس در سال 1350 با افزایش سرمایه، حوزه فعالیت خود را به ساخت و مونتاژ وانت‌های مزدای ژاپنی تغییر داد و سپس محصول تازه‌ای از خانواده مزدا با حجم موتور 1000 سی‌سی و ظرفیت 500 کیلوگرم را روانه بازار کرد. نام اصلی این وانت مزدا، «فامیلیا» بود که آخرین نسل آن در ایران با نام «مزدا 323» شناخته می‌شود. این وانت، خودرویی بسیار کارآمد به نظر می‌رسید، گرچه در مقابل پیکان وانت و نیسان جونیور، حرف چندانی برای گفتن نداشت و در سال‌های بعدی، گروه بهمن به تولید وانتمزدا با موتور 1600 سی‌سی جای ویژه‌ای در بازار بارکش‌های موتوری پیدا کرد و در سال‌های 65 و 66 با ارتقای موتور این خودرو به 1800 سی‌سی (مدل بی1800)، وانتمزدا وارد رقابت جدی با نیسان جونیور شد. یکی از ویژگی‌های مهم محصولات مزدا وزن بسیار کم این خودروها در مقایسه با رقبایش بود که به توانایی‌های فنی آن می‌افزود و در شتاب‌گیری‌ها، بسیار بهتر عمل می‌کرد. این وزن سبک در برخی از جاده‌های کوهستانی در شرایط بدون بار باعث خارج شدن انتهای خودرو از کنترل به‌دلیل نداشتن وزن کافی برای تولید نیروی رو به پایین می‌شد که گاهی اوقات با قرار دادن چند کیسه سنگین شن و ماسه این مشکل حل می‌شد.
تنها بازمانده وانت‌سازی گروه بهمن از آن زمان مزدای مدل بی2000 است. این خودرو به عنوان چهارمین نسل از وانت‌های سری مزدا «بی» در سال‌های 1979 تا 1985م توسط این شرکت به تولید می‌رسید و مونتاژ آن همچنان در ایران ادامه دارد. وانتمزدا 2000 هم‌اکنون در 2 نوع تک و 2کابین در بازار ایران موجود است و ظرفیت بار آن حدود یک تن اعلام شده است. مجهز بودن به کولر، داشتن قدرت بالا و وزن کم از جمله مزایای این وانت هستند، اما گشتاور 151 نیوتونی‌اش حس و حال یک وانت تمام عیار با کشش مناسب را القا نمی‌کند.
وانت‌های مدرن در سال 1363 وانتمزدا 1600 سی‌سی نیز به انواع تولیدات شرکت اضافه شد و نام شرکت به «ایران‌وانت» تغییر یافت. در سال‌های• 65 و 66، شرکت به مونتاژ وانتمزدا 1800 سی‌سی پرداخت و از اواخر سال 1372 در پی واگذاری سهام به بخش خصوصی، دگرگونی قابل‌ملاحظه‌ای در روند فعالیت‌های شرکت به‌وجود آمد و حوزه فعالیتش، با هدف تنوع‌بخشی در تولید محصولات، به ساخت و مونتاژ انواع وانت‌های مزدا و خودروهای سواری مزدا تغییر یافت.
در تاریخ 1378/4/28 و بر اساس مصوبه مجمع عمومی فوق‌العاده صاحبان سهام و با تغییر اساسنامه، نقطه عطف دیگری برای شرکت محقق شد و با تغییر نام آن به «گروه بهمن» به عنوان یک هلدینگ، حوزه فعالیت‌هایش را به حوزه‌های تولیدی، بازرگانی و سرمایه‌گذاری گسترش داد و در سال 1383، گروه بهمن با هدف تولید کامیون‌های سبک، نیمه‌سنگین، سنگین و مینی‌بوس، با تاسیس شرکت بهمن‌دیزل و تولید کامیونت‌هایی با نشان(برند) «ایسوزو» ژاپن پا به عرصه تولید خودروهای تجاری نهاد و پس از مدت کوتاهی سهم عمده بازار این نوع خودروهای تجاری را در اختیار گرفت و افتخاراتی نظیر خودروساز نمونه و یکی از 100 شرکت برتر کشور را کسب کرد. در سال 1384 گروه بهمن با راه‌اندازی خط مونتاژ خودرو سواری «پاجرو» 2 دیفرانسیل با نشان(برند) «میتسوبیشی» ژاپن وارد بازار خودروهای اس‌یووی شد و در سال 1385 به‌منظور توسعه و نوسازی ناوگان حمل‌ونقل کشور، نخستین سری از خودروهای ون مسافربری را با نام «نارون» تولید کرد. گروه بهمن در سال 1386 در راستای توسعه و گسترش محصولات خود همگام با فناوری روز جهان، تولید مزدا 3 را آغاز کرد. در همان سال و برای تنوع‌بخشی در سبد محصولات، با تاسیس مرکز کاربری‌سازی، طراحی و تولید انواع کاربری کامیونت‌های «ایسوزو» را در دستور کار قرار داد و در سال 1386 شرکت «سیبا موتور» تاسیس شد که در حال حاضر 2 گروه بزرگ صنعتی کشور، گروه بهمن و تراکتورسازی ایران، سهامداران این شرکت هستند و تولید و فروش انواع کشنده‌های تک‌محور و جفت‌محور و کامیون‌های سنگین و نیمه‌سنگین از فعالیت‌های این شرکت است.
از مزداهای سه‌چرخه تا مزداهای چهارچرخه
تا پیش از آمدن وانت‌های سه‌چرخ و چهارچرخ به کشور، کار حمل‌ونقل خرده‌ریز بار توسط چهارپایان، گاری‌ها و درشکه‌ها انجام می‌شد و بسیاری از کشاورزان به خاطر نبودن وسایل مناسب برای رساندن بار و محصولات خود به بازارها و میدان‌ها دچار خسارات زیادی می‌شدند و محصولات آنها وسط راه‌ها خراب و ضایع می‌شد.
با وارد شدن نخستین موتورهای سه‌چرخه که «اتوریکشا» خوانده می‌شدند، تحول چشمگیری در حوزه حمل‌ونقل درون‌شهری بار و محصولات به وجود آمد. تولید این موتورهای سه‌چرخه که هنوز بخش عمده‌ای از حمل‌ونقل بار و مسافر بسیاری از شهرهای پرجمعیت کشورهایی چون هند، سنگاپور، مالزی و پاکستان را عهده دارند، در سال 1350، توسط خودروسازی بهمن آغاز شد این وانت در دسته «اتوریکشاها» قرار می‌گرفت و هم‌اکنون در سراسر شبه جزیره هند شرکت «باجاج»، اصلی‌ترین تولیدکننده آنهاست.
نخستین نسل این وانت سه‌چرخ در دهه 30 میلادی معرفی شد که شامل یک موتورسیکلت به همراه تخت بار در پشت بود. مزدا اسم این محصول را «جی‌او» گذاشت؛ نسلی که گروه بهمن خودرو در ایران به تولیدش پرداخت، چهارمین نسل این محصول بود که با عنوان سری «تی» نیز شناخته می‌شد. این خودروها که قدرت چندانی نداشتند، تنها برای استفاده در شهر مناسب بودند و برای انتقال بار به فواصل طولانی مناسب نبودند و آنها فقط 200 کیلوگرم ظرفیت بار داشتند. یکی دیگر از مشکلات این موتورسیکلت‌های بارکش، این بود که به دلیل بهره‌گیری از 3 چرخ نمی‌توانستند تعادل مورد نیاز را تامین کنند و پیش می‌آمد که واژگون می‌شدند.
این موتورهای سه‌چرخه اما خیلی زود و با آمدن نخستین نسل از وانت‌های مزدای ژاپنی عرصه حمل‌ونقل بار را در کشورمان ترک کردند و دیگر از آنها هیچ استقبالی نشد و به جای آن وانت‌های چهارچرخ یکی بعد از دیگری جای آنها را گرفتند که نخستین گروه و قدیمی‌ترین آنها وانت‌های مزدا بودند و می‌توان گفت که مزدا درواقع پای صنعت وانت‌سازی را به کشور ما باز کرد؛ صنعتی که امروزه نیز یکی از فعال‌ترین و عمده‌ترین بخش‌های تولید اتومبیل در کشور است. امروز هر ایرانی با شنیدن کلمه «وانت» به یاد نیسان‌های آبی، وانت پیکان و وانتمزدا می‌افتد و همین 3 عنوان هم سازنده 98 درصد از وانت‌های کشور هستند.
حالا خوب است که نیم‌نگاهی هم به گذشته و امروز وانت‌سازی در کشور داشته باشیم و به خاطر داشته باشیم که در جهان نیز وانت‌سازی یکی از دغدغه‌های اصلی خودروسازان معتبر معروف است. آنطور که خودرونویسان معاصر نوشته‌اند داستان حضور خودروهای باری به‌ویژه وانت‌ها مانند همه کشورهای جهان از کوچکترین وسیله نقلیه ممکن یعنی «موتورسیکلت» آغاز شد و در ایران نیز با کمی تاخیر این‌گونه بود. به عقیده خودرونویسان؛ دهه 30 و 40 دوره‌های طلایی برای صنعت خودرو ایران به شمار می‌آیند و بی‌شک از طلایی‌ترین دوره‌های برنامه‌های بلندمدت کشور نیز محسوب می‌شوند. با نگاهی به تاریخ درمی‌یابیم که افراد برنامه‌ریز و مجریان در آن دوره کشور، نوعی پویایی در صنعت حمل‌ونقل را در نظر گرفته بودند تا به این صورت تبادلات با سرعت بیشتری انجام شود؛ تا جایی که آن زمان فقط برای جابه‌جایی اجسام و کالاها از وانت‌های کوچک و کامیون‌های بزرگ که تعداد آنها بسیارکم بود، استفاده می‌شد.
کشور درحال توسعه بود و نیاز به خودروهای حمل بار با اندازه کوچکتر و قدرت بیشتر داشت؛ خودروهایی که بتوانند محصولات روستاییان را با سرعت بیشتر به شهرها منتقل کنند یا اینکه در شهر به آسانی جابه‌جایی‌ها را انجام دهند و این آغاز وانت‌سازی در ایران بود و در آن سال‌ها شرکت «ایران ناسیونال» یا ایران‌خودروی امروزی با آغاز به‌کار در سال 1346 پیکان را به صنعت حمل‌ونقل وارد کرد و به دلیل طراحی چندمنظوره این خودرو در همان سال، نوع وانت این خودرو نیز تولید شد.
این وانت کوچک فقط در ایران طراحی و ساخته می‌شود. این خودرو با ظرفیت بار حدود 800 کیلوگرم شروع خوبی برای این عرصه بود و کمک‌های شایانی به پیشرفت صنعت حمل‌ونقل ایران کرد. «پیکان وانت» که هم‌اکنون نیز درحال تولید است، تنها بازمانده خانواده پیکان است و درحال‌حاضر ایران‌خودرو تبریز اصلی‌ترین مرکز تولید آن محسوب می‌شود. به دلیل قیمت مناسب این خودرو و توانایی‌های خوب آن و همچنین اشتغالزایی بالقوه این خودرو، استقبال خوبی از آن به عمل آمد.
«وانت پیکان» در ابتدا با موتور 1725 سی‌سی پیکان عرضه می‌شد، اما در سال‌های بعد به یک موتور 1600 سی‌سی بهینه شده مجهز شد. وانت پیکان هم‌اکنون با مشخصات فنی پیشرفته‌تر از گذشته، اما قدیمی نسبت به زمان خود و با نام تجاری «باردو» به فروش می‌رسد.
رقیب وانت پیکان!
چندی نگذشت که یک کارخانه کوچک در سه راه آذری رقیبی قدرتمند را در مقابل وانت پیکان به میدان فرستاد. شرکت زامیاد که از سال 1342 مشغول ساختن خودروهای سنگین و نیمه‌سنگین بود، در سال 1349 با تولید وانتنیسان جونیور با ظرفیت 2 تن توانست به قدرت ناوگان حمل کالا بیفزاید.
نیسان جونیور که محصولی پرقدرت بود، با توجه به سیاست‌های وزارت صنایع و تداخل نداشتن با محصول رقیب خود در بازه قیمتی بالاتری قرار گرفت تا سیاست‌های فروش دولت رعایت
شود. از وانتنیسان در میان مردم به عنوان یک خودرو پرقدرت و مستحکم یاد می‌شود. اکنون نیز این خودرو پس از 41 سال تولید همچنان یکی از پرطرفدارترین خودروهای کار ایران به شمار می‌آید. امروزه این خودرو در 2 نوع بنزینی و گازسوز و با قدرت‌های 100 و 90 اسب بخاری به بازار عرضه می‌شود. نسخه دیزلی این محصول با پیشرانه 2/8لیتری 93 اسب بخاری هم اکنون به مشتریان تحویل داده می‌شود. نسخه دیزلی نکات ثبت بسیاری نسبت به نسخه بنزینی با پیشرانه Z24 100 اسب بخاری این محصول دارد. حداکثر گشتاور 35 نیوتون متر افزایش را نشان می‌دهد و همچنین این میزان در دور بسیار پایین‌تر (حدود 1600) به دست می‌آید. مصرف سوخت نیز در نوع دیزلی حدود 9 لیتر برای سیکل ترکیبی تخمین زده شده است. ظرفیت مجاز بار از 1820 کیلوگرم به 2 تن افزایش پیدا کرده تا جایگاه نسخه دیزلی زامیاد 24 بیش از پیش بالا رود.
