به گزارش پایگاه خبری«عصر خودرو»، در این مطلب به طور خاص به موضوع تقلب، عوامل مؤثر، روش‌ها و همچنین راهکارهای پیشگیرانه آن خواهیم پرداخت.

قسمت دوم: تقلب سیاه، تقلب سفید
به‌طورکلی تقلب به دودسته تقسیم می‌شود. تقلب ناشیانه و واضح را که به‌سادگی قابل تشخیص است تقلب سیاه می‌نامند و تقلبی که با جزئیات بیشتر انجام می‌شود و تشخیص آن کار افراد غیرمتخصص نیست را تقلب سفید می‌نامند. برای توضیح بهتر و توضیح به زیان ساده در نظر بگیرید که فرد متقلب یک گالن روغن‌سوخته تهیه کرده و در ظرف‌هایی که دقیقاً مشابه ظرف روغن‌ها معتبر است ریخته و به افراد می‌فروشد. این نوع تقلب که به‌سادگی قابل تشخیص است را تقلب سیاه می‌نامند که البته تعداد آن به دلیل بالارفتن دانش عمومی در مورد روغن‌موتور بسیار، بسیار کم است. اما تقلب سفید به این معنی است که یک روغن با ظاهر کاملاً مشابه در مرکزی تولید شود و در داخل ظرف روغن اصلی ریخته شده و به فروش برسد. تشخیص این نوع تقلب در نگاه اول و توسط فرد غیرمتخصص کار آسانی نیست. بر اساس تحقیقات انجام شده و بر پایه اطلاعات غیر موثق گفته شده که بخش اعظمی از روغن‌موتورهای تقلبی توسط شبکه‌هایی تولید می‌شود که به نحوی با ساخت روغن در ارتباط بوده و یا فرایندهای تولید روغن را می‌شناسند. ضمن این‌که برای فروختن این محصولات باید نفوذ کافی در شبکه توزیع و روش مویرگی نیز داشته باشند.

چرا تقلب سیاه توجیه ندارد؟
بر اساس آخرین آمار عددی موجود، روغن‌سوخته بشکه‌ای 600 هزار تومان قیمت دارد درحالی‌که قیمت یک بشکه روغن تازه به 800 هزار تومان هم نمی‌رسد. این اختلاف کم باعث شده تا تقلب سیاه به‌طورکلی توجیه‌پذیر نباشد. اگر فرایند تقلب سیاه را این‌گونه در نظر بگیریم که فردی بخواهد با ریختن روغن مصرف شده در ظرف روغن نو درآمدزایی کند، علاوه بر اینکه شبکه تعویض‌روغنی‌ها و خریداران نهایی به‌سرعت متوجه این تقلب شده و پیگیری می‌کنند، از نظر قیمتی نیز برای فرد یا افراد متقلب توجیه مالی ندارد که برای به‌دست‌آوردن 200 هزار تومان در یک بشکه اقدام به انجام کاری با این ریسک بالا بکنند. ازاین‌جهت می‌توان تا حدودی اطمینان داشت که تقلب سیاه خیلی کم و شاید توسط افراد ناشی اتفاق بیفتد.

آیا تقلب سفید سودآور است؟
در اوایل بهار 1400 یک گاراژ در یکی از استان‌های مرکزی کشور توسط پلیس شناسایی شد که رد آن افرادی اقدام به تولید و توزیع روغن‌موتورهای تقلبی می‌کردند. بر اساس آنچه در گزارش‌ها نوشته شده، این افراد ظرف روغن‌های خارجی را خریداری می‌کردند و روغن‌های ایرانی را داخل ظرف‌ها می‌ریختند و ظرف خالی روغن‌های ایرانی را با روغن‌های ایرانی دیگر که از نظر استاندارد در رده پایین‌تری قرار داشتند پر می‌کردند. به‌عنوان یک نمونه در نظر بگیرید در یک ظرف روغن‌موتور خارجی، روغن ایرانی که استاندارد SN دارد و درجه گران‌روی آن 5W40 است می‌ریختند و ظرف خالی شده این محصول را با روغنی که استاندارد آن SM  یا SJ است پر می‌کردند. این نوع تقلب در ظاهر قابل‌شناسایی نیست و نیاز به دانش بالا و یا استفاده از تجهیزات آزمایشگاهی دارد. از این نظر که وقتی این روغن به شبکه فروش می‌رسد و مشتری نهایی آن را خریداری می‌کند، نه از روی ظاهر و نه از روی گران‌روی آن نمی‌تواند استاندارد و یا درجه گران‌روی آن را تشخیص دهد اما در حقیقت محصول مورداستفاده آن چیزی نیست که بر روی ظرف نوشته شده است. این نوع تقلب سفید در بازار می‌تواند باعث بی‌اعتمادی مشتریان به روغن‌های داخلی شود. چراکه وقتی خریدار احساس کند که روغن خریداری شده ماندگاری لازم را ندارد، امکان اینکه به تقلبی بودن آن شک کند و یا روغن را برای آزمایش به آزمایشگاه بدهد بسیار کم است و سریع‌ترین تصمیم، بی‌اعتماد شده به آن برند تولیدکننده است.
نکته جالب اینجاست که در شرایط فعلی حتی این نوع تقلب هم توجیه اقتصادی ندارد چراکه خرید بسته‌بندی‌های ظروف خارجی، هزینه نیروی انسانی و هزینه توزیع و فروش این محصولات آن‌قدر بالا نیست که برای متقلبین سودآور باشد. دلیلی این توجیه نداشتن قیمتی این است که شرکت‌های تولیدکننده در بازار حضور جدی دارند و مراجع خرید و فروششان نیز مشخص است، بنابراین افراد متقلب اگر در شبکه توزیع نفوذ کافی نداشته باشند احتمال زیاد نمی‌توانند به‌سادگی روغن‌های تقلبی و دست‌کاری شده را به فروش برسانند.

تحت‌فشار قیمت‌گذاری دستوری
بر اساس آنچه در بالا گفته شد، قیمت مواد اولیه بالا، تولید، نیروی انسانی، بسته‌بندی و بسیاری از موارد مرتبط به تولید محصول از سال گذشته تاکنون رشد شدید داشته اما قیمت نهایی روغن‌موتور همچنان بر اساس همان مصوبه آخرین جلسه شورای رقابت و ستاد تنظیم بازار محاسبه می‌شود. این روند باعث شده تا تولیدکنندگان روغن محصولات سطح بالای خود که از نظر استاندارد و کیفیت در رده‌بالاتری قرار دارد را به دلیل مشکلات عدیده مالی از خط تولید کنار بگذارند. از طرفی نهادهای مرجع قیمت‌گذاری معتقدند که چون تولید روغن‌موتور ارزش افزوده زیادی ایجاد نمی‌کند، افزایش قیمت آن چندان توجیه ندارد اما به این نکته توجه نمی‌کنند که قیمت محصول نهایی باید بر اساس قیمت مواد اولیه، هزینه‌های تولید و حاشیه سود تعریف شود. در این شرایط، روغن‌های سطح بالا چه در گروه بنزینی و چه در گروه دیزلی از مسیر تولید بخش زیادی از روغن‌سازان خارج شده است و این مسئله می‌تواند یک کمبود شدید در بخش بالای بازار ایجاد کند و همین نکته ممکن است باعث شود تا تقلب سفید و یا حتی سیاه از نظر مالی توجیه‌پذیر شود.

اصلاح قیمت، امروز یا فردا
مسائل متعددی وجود دارد که تولید روغن‌موتور را برای پالایشگاه‌ها و تولیدکنندگان بلندینگ ها ضرر ده می‌کند و یا حداقل سودآوری آن را کاهش می‌دهد. در این روزها که به دلایل متعددی من‌جمله مذاکرات سیاسی انتظار می‌رود قیمت ارز روند کاهشی پیدا کند، صادرات روغن به‌اندازه گذشته برای پالایشگاه‌ها سودآور نباشد. از طرف دیگر قیمت‌گذاری دستوری در داخل نیز باعث می‌شود که فرش روغن در بازار داخل نیز سودآور نباشد. بر اساس آخرین آمار از مقایسه سال‌های مالی 98 و 99، آمار تولید و توزیع مجموع 4 پالایشگاه بزرگ روغن‌سازی 4 درصد کاهش داشته است. مجموع تولید 12 ماهه سال 98 برای هر چهار پالایشگاه 535.373 میلیون لیتر بوده که در بازه زمانی مشابه در سال 99 این عدد به 513.840 میلیون لیتر رسیده است. این کاهش 4 درصدی که شاید به چشم هم نیاید در مقایسه با سال‌های قبل‌تر که میزان تولید پالایشگاه‌ها حدود 700 میلیون لیتر بوده بیش‌تر محسوس خواهد بود. به‌علاوه این‌که از این میزان تولید در سال 99 حدود 501.163 میلیون لیتر آن به فروش رفته است. این اختلاف اعداد نشان می‌دهد فروش و به‌تبع آن تولید روغن روزبه‌روز توجیه پذیری خود را از دست می‌دهد و روغن‌سازان مجبور خواهند شد یا کسب‌وکارشان را تعطیل کنند و یا روند تولید و توزیع قطره چکانی را روزبه‌روز محدود و محدودتر کنند.

نویسنده: روزبه نوروزیان