به گزارش پایگاه خبری «عصر خودرو» به نقل از دنیای اقتصاد، دیدگاه مردم به خودرو نیز از صرف یک وسیله برای جابه‌جایی تغییر کرده و عواملی چون راحتی، کارکرد، سرعت و امنیت باعث شده ترجیح افراد برای استفاده از خودرو شخصی نسبت به سایر وسایل نقلیه بیشتر باشد. یک خودروساز در تعریف آکادمیک، شامل تمام بخش‌های طراحی، توسعه، تولید و فروش لوازم نقلیه موتوری است که شامل همه اجزای موتور، سیستم تعلیق، بدنه، تزئینات داخلی و خارجی (به استثنای لاستیک، باتری و سوخت) می‌شود. محصولات اصلی این صنعت اتومبیل‌های سواری و کامیون‌های سبک شامل وانت، ون و انواع خودرو‌های شاسی بلند و وسایل نقلیه تجاری (کامیونت‌،‌ کامیون، تریلی و...) می‌شود.

تعریف ساده فوق، صنعتی را توصیف می‌کند که علاوه بر کشور ما جایگاه و اهمیت آن در دنیا نیز بسیار زیاد است. این صنعت محرک صنایع مختلفی مانند فولاد، آهن، آلومینیوم، پلاستیک، شیشه، منسوجات، تراشه‌های کامپیوتری، لاستیک و موارد مشابه است، در نتیجه دولت‌ها برای صنعت خودرو اهمیت ویژه‌ای قائلند و بخشی از درآمدهای ملی آنها نیز مرهون صنعتگران و قطعه‌سازان است، بنابراین همه دولت‌ها در مواقع بحران از این صنعت حمایت ویژه می‌کنند. صنعت خودرو اگر خود به‌عنوان یک کشور در نظر گرفته شود، معادل هفتمین اقتصاد بزرگ دنیا خواهد بود، بنابراین اطلاعات زیر درخصوص این صنعت می‌تواند جالب باشد:

• رشد30 درصدی در 10 سال گذشته

• گردش مالی بیش از 2790 میلیارد دلار

• اشتغال بیش از 48 میلیون نفر مستقیم و غیرمستقیم

• ارزش بورسی شرکت‌های خودروساز در دنیا حدود 16هزار میلیارد دلار - شانزدهمین گروه با ارزش

• ارزش بورسی شرکت‌های قطعه‌ساز بیش از 8/ 3 هزار میلیارد دلار - پنجاه و چهارمین گروه با ارزش

• مجموع ارزش بورسی صنعت خودرو (خودروسازی و قطعه‌سازی) حدود 20 هزار میلیارد دلار - دوازدهمین گروه با ارزش

• فروش سالانه 7/ 2 هزار میلیارد دلار درسال 2014 معادل 4/ 3درصد تولید ناخالص دنیا

• تولید بیش از 5/ 44 میلیون دستگاه در نیمه اول سال 2015 میلادی با رشد یک درصدی نسبت به مدت مشابه سال 2014.

• تعداد حدودا 2/ 1میلیارد دستگاه خودروی سواری در حال حرکت در دنیا در سال 2014 (باتوجه به اینکه جمعیت جهان در آن سال 2/ 7 میلیارد می‌باشد، سرانه خودرو به ازای هر 6 نفر یک دستگاه است)

• 57درصد مردم دنیا هیچ تصوری از زندگی بدون خودرو ندارند. (وب‌سایت OICA)

عوامل اعتبار بخش

براساس تحقیقات سایت OICA صنعت خودرو برای کسب اعتبار باید روی یکسری فاکتورهایی که کمتر در آمار و ارقام دیده می‌شود تمرکز کند و این عوامل عبارتند از:
• نوآوری: تکنولوژی‌های روز برای خودرو،‌ توسعه خودرو‌های هوشمند و IT محور، خلاقیت و نوآوری در محصولات.

• نگاه به جلو: آینده‌نگری، یافتن راه‌حل‌هایی برای چالش‌های پیش‌رو

• توجه به نیازهای مشتریان: وفق‌ دادن محصولات با نیازهای متفاوت و متغیر مشتریان، محصولاتی که زندگی را بهبود می‌بخشند.

• اصول اخلاقی: صنعتی که می‌تواند در بلندمدت مورد اعتماد قرار گیرد.

• محیط‌زیست: تمرکز بر روی سوخت‌های با منبع تجدیدپذیر، کاهش آلودگی‌ CO2، کاهش آلودگی‌های غیر CO2.

صنعت خودرو و تحقیق و توسعه

کشورهای بزرگ و صنعتی دنیا که بزرگ‌ترین صاحبان صنعت خودرو نیز می‌باشند توجه ویژه‌ای به مباحث تحقیقق و توسعه دارند،‌ در سال 2014، نسبت هزینه کرد در R&D به کل GDP در کشورهای پیشرو در صنعت خودرو از جمله ایالات‌متحده آمریکا 8/2درصد، چین 2درصد، آلمان 9/2درصد، ژاپن 4/3درصد، فرانسه 3/2درصد، کره‌جنوبی 6/3درصد و بریتانیا 8/1درصد می‌باشد. بسیاری از خودروسازان بزرگ و معتبر در دنیا برای ادامه فعالیت و ماندگاری در این صنعت اقدام به سرمایه‌گذاری جدی در حوزه تحقیق و توسعه می‌کنند. خودروسازان جهانی بر این باورند که این اقدام در دراز مدت هزینه کمتری را به شرکت‌ها تحمیل می‌کند. در سال 2014،‌ هزینه‌های مرتبط با مباحث تحقیق و توسعه خودروسازان 5/3درصد مبلغ فروش آنها بوده و همه اینها در حالی است که حاشیه سود متوسط صنعت خودرو در همان سال 5/4درصد محاسبه شده است.

امروزه خودروسازان جهت بهبود کیفیت هوا و توسعه خودروهای گوناگون که در آنها سوخت‌های جایگزین با منابع پایدار سرمایه‌گذاری بسیاری کرده‌اند که از جمله می‌توان به استفاده از فناوری هیبرید و استفاده همزمان از موتورهای بنزینی / موتورهای دیزلی و برقی اشاره کرد.

هماهنگ سازی ارتقای سطح مقررات

• هماهنگ سازی: در سال‌های آغازین فعالیت صنعت خودرو هر شرکت استانداردهای خاص خود را داشت، اما به مرور زمان و به دلیل تبدیل شدن به یک صنعت جهانی، هماهنگ‌سازی مقررات مرتبط با خودرو در سطح دنیا در حال پیگیری است. هماهنگ بودن همیشه به معنی داشتن الزامات یکسان نیست، از آنجا که نیازهای کشورهای مختلف اغلب می‌تواند متفاوت باشد، این هماهنگ‌سازی به معنی از بین بردن تفاوت‌های غیرضروری و تهیه مقررات شبیه به هم است.

• ارتقای استانداردها: کشورهای مختلف به دنبال ارتقای استانداردهای خود هستند که از جمله می‌توان به ارتقای استانداردهای ایمنی و آلایندگی محیط‌زیست اشاره کرد همچنین قوانین و مقررات سختگیرانه‌تری برای تولید خودرو در نظر گرفته می‌شود. تمرکز اصلی این قوانین روی مواد به کار رفته در خودرو است. درخصوص آلایندگی توجه ویژه‌ای به کاهش وزن خودرو، استفاده بیشتر از PP به‌منظور کاهش وزن و استفاده بیشتر از آلومینیوم خواهد شد. همچنین به‌منظور افزایش ایمنی از نایلون‌های گیاهی استفاده خواهد شود.

• فراتر از استانداردها: علاوه بر ارتقای استانداردها برخی کشورهاو خودروسازان به دنبال فراتر رفتن از قوانین رایج هستند که استفاده کمتر از فلزات سنگین، به‌کاربردن فیبرهای طبیعی در پلیمرها و بهره‌گیری از مواد جدید قابل بازیافت از آن جمله هستند.

مسیر حرکتی خودروسازان در دنیا

موارد ذکر شده نشان می‌دهد صنعت خودرو و کسب‌وکارهای مرتبط با آن جایگاه ویژه‌ای در دنیا دارند و بنابراین باید نقشه راه و استراتژی‌های مختلف و قابل اتکایی نیز داشته باشند. براساس مطالعات انجام‌شده زنجیره ارزش خودرو به دو بخش بالادستی و پایین‌دستی تقسیم می‌شود، در بخش بالادستی تمرکز بر زنجیره تامین و تولید خودرو است و در بخش پایین دستی تمرکز بر فعالیت‌های فروش و پس از فروش است. بخش بالادستی شامل توسعه محصول، قطعه‌سازی و خودروسازان است و بخش پایین‌دستی شامل فروش خودروهای جدید، پس از فروش (قطعات و خدمات)، بازیافت و تولید مجدد، صادرات، خودروی کارکرده و موارد مشابه پلت‌فرم که این فعالیت‌ها به کمک کسب‌وکارهای لجستیک، توسعه (پشتیبانی) زیرساخت‌ها، مالی و بیمه و همچنین تکنولوژی اطلاعات صورت می‌پذیرد. بیشترین ارزش آفرینی در دو حوزه تحقیق و توسعه (R&D) و خدمات پس از فروش و کمترین ارزش آفرینی در بخش تولید خودرو (OEM) است. مطابق الگوهای جهانی، خودروسازان برتر دنیا برای افزایش توانمندی و ارزش خلق شده در زنجیره صنعت خودرو اقدام به برون‌سپاری برخی از فعالیت‌های خود به تامین‌کنندگان کرده‌اند. سهم تامین‌کنندگان در زنجیره ارزش صنعت خودرو در سال 2000 به میزان 59درصد بوده و پیش‌بینی می‌شود در سال 2020 این مقدار به 76درصد افزایش پیدا کند.

مدیریت پلت‌فرم در صنعت خودرو

یکی از مهمترین موضوعات برای یک شرکت خودرو‌ساز مالکیت یک یا چند پلت‌فرم است. پلت‌فرم، در اصل به یکسری از طرح‌ها و نقشه‌های مهندسی شده خودرو گفته می‌شود که درتعدادی از خودروها مشترک است. سیستم برق و سیم‌کشی خودرو، سیستم تعلیق، انتقال قدرت و موارد مرتبط همه به‌عنوان اجزای یک پلت‌فرم شناخته می‌شود که وظیفه طراحی همه آنها برعهده متخصصان صنعت خودرو است. شاید جالب باشد که بدانید فولکس واگن برای فروش یکی از پلت فرم‌هایش، رقمی حدود یک میلیارد دلار را مطالبه می‌کند. در اصل هدف اصلی طراحی و تولید پلت‌فرم، تولید چند محصول با شکل‌ و شمایل در کلاس‌های متنوع با یک طرح مبنا است. همان‌گونه که در تعریف نیز گفته شد اولین بخش از زنجیره تولید خودرو،‌ طراحی است، یک خودروساز برای این بخش علاوه بر به‌کارگیری هنر طراحان صنعتی، از دانش و نوآوری مهندسان مکانیک، متالوژی، الکترونیک و پلیمر نیز بهره می‌گیرد. در گذشته خودروسازان برای هر مدل خودرو یک پلت‌فرم طراحی می‌کردند ولی از اوایل هزاره جدید این رویکرد تغییر کرد به در زیر به اختصار شرح داده می‌شود:

1. راهبرد پلت‌فرم مشترک: از سال‌های آغازین قرن 21 مطرح شد و در آن خودروسازان برای هر کلاس خودرویی خود یک پلت‌فرم را طراحی می‌کنند که امکان تولید اقتصادی با ایجاد تشابه‌های کلیدی را در هر کلاس به آنها می‌دهد.

2. راهبرد پلت‌فرم مدولار یا مگاپلت‌فرم: در سال‌های پس از 2010 مطرح شد، در این روش بهبود وجه اقتصادی به دلیل اشتراک بالا در قطعات و مجموعه‌ها در کنار قابلیت تولید محصولات متفاوت از نظر ابعادی روی یک پلت‌فرم را فراهم می‌آورد.

3. راهبرد مونتاژکیت: این راهبرد در سال‌های اخیر مطرح شده و هدف آن حداکثرسازی سود اقتصادی در زنجیره در کنار قابلیت تولید محصولات متفاوت از نظر ابعادی و متمایز از نظر قیمتی روی یک پلت‌فرم است.

تمام این تلاش‌ها با هدف کاهش هزینه‌های طراحی خودرو است اما هر خودروساز با توجه به برنامه‌ها،‌ امکانات و مقتضیات خود یکی از استراتژی‌های پلت‌فرم را بر می‌گزیند و آن‌را ملاک کار خود قرار می‌دهد.

یکی از الزامات حضور پر قدرت در زنجیره ارزش خودرو،‌ مدیریت زنجیره تامین قطعات است مدیریت زنجیره تامین تلفیقی است از هنر و علم که در جهت بهبود دسترسی به مواد اولیه و قطعات مورد نیاز برای ساخت محصولات یا خدمات و انتقال آنها به محل مورد نیاز برای تولید به‌کار می‌رود. برای رسیدن به مقیاس مناسب‌تر تولیدی، تامین‌کنندگان استراتژی ادغام و خرید را در مسیر حضور در بازارهای جدید دنبال کرده و موجب کاهش تعداد تامین‌کنندگان شدند. به‌این شکل که تامین‌کنندگان بزرگ بین‌المللی تامین‌کنندگان کوچک منطقه‌ای را خریداری کردند. نکته قابل‌توجه آن‌است که در سال‌های اخیر به ویژه بعد از بحران مالی سال 2008 روند تلفیق و افزایش تمرکز در قطعه‌سازان با سرعتی بسیار بالاتر صورت گرفته و تامین‌کنندگان بزرگ (Mega Suppliers) به وجود آمدند. براساس آمارهای موجود در سال‌های دهه 80 میلادی،‌ بیش از 30هزار تامین‌کننده در دنیا وجود داشت و پیش‌بینی می‌شود تا سال 2020 به حدود 2800 تامین‌کننده خواهد رسید. خودروسازان در نتیجه فشار سیاسی دولتمردان، در نزدیکی بازارها سایت‌های تولیدی ایجاد کرده‌اند لازم به ذکر است این حضور برای آنها همراه با منافعی نیز بوده و تولید در بازارهای جدید امکان مدیریت هزینه‌های لجستیکی را برای آنها در بر داشته است. در پی حضور فعال خودروسازان در بازارهای جدید (احداث سایت‌های تولیدی)، قطعه‌سازان اصلی ایشان نیز اقدام به احداث سایت در نزدیکی خودروسازان کرده‌اند. در نتیجه اندازه تولیدکنندگان قطعات خودرو افزایش پیدا کرده و گستره فعالیت آنها جهانی شده است.

مگاترند‌های کلیدی تاثیر‌گذار بر صنعت خودرو

• کمبود نیروی انسانی متخصص: با کاهش حاشیه سود خودروسازی در کنار افزایش حاشیه سود در صنایع مرتبط با IT و مد، تعداد افراد متقاضی تحصیل در رشته‌های فنی به شدت در حال کاهش است،‌ براساس مطالعات انجام شده در ژاپن صنعت خودرو کمترین جذابیت را در رشته‌های دانشگاهی داشته است.

• فروش و تولید فزاینده‌ای در آسیا: تا سال 2025 سهم کشورهای آسیایی در تولید بیشتر شده و به همین ترتیب در اروپا حدود 300 هزار شغل مرتبط به تولید از بین رفته و این فرصت برای کشورهای آسیایی پیش می‌آید.

• تغییر ترجیحات مصرف‌کننده به اتومبیل‌های کوچک: براساس مطالعات انجام شده، با ارتقای سطح خودرو‌های کلاس A/B در سطح مشخصات، امنیت، کارآیی، ابعاد و... تمایل مشتریان به خرید در این بخش بیشتر شده و می‌توان پیش‌بینی کرد که در سال 2025 نسبت به سال 2005،‌ تمایل به استفاده از این خودروها 6/2 برابر خواهد شد.

• تغییرات جدید در تکنولوژی قوای محرکه: پیش‌بینی می‌شود تا سال 2025 حدود 10درصد خودروهای جدید الکتریکی، 40درصد هیبریدی و 50درصد سوخت احتراقی باشد.

• تغییرات جدید در تکنولوژی ارتباطات و اطلاعات(ICT): بررسی‌ها نشان می‌دهد استفاده از خودروهای هوشمند در آینده بیشتر خواهد شد. پیش‌بینی می‌شود در سال 2025 استفاده از اطلاعات به‌دست آمده از مشتریان بسیار اهمیت داشته باشد و کمک کند خودروسازان در توسعه محصولات و بازار تا حد امکان نیاز مشتریان را پوشش دهند. به این معنی که توسعه و انتخاب جنبه‌های کسب‌وکار براساس داده‌های دریافتی از مشتریان شکل بگیرد.

فناوری‌های جدید در تولید

• فناوری‌های دقیق و انعطاف پذیر: استفاده از تکنولوژی لیزر برای برش و جوش دادن فلزات سبک، پلاستیک‌ها در صنایع مختلف رو به افزایش است،‌ همچنین توسعه استفاده از لیزر در جوشکاری تطبیقی (یعنی تطبیق مداوم پارامترهای جوشکاری جهت حصول اطمینان از کیفیت مطلوب) برای به حداقل رساندن تاثیر خوردگی جز مواردی است که باعث توسعه استفاده از این ابزار خواهد شد.

• تولید با خطای صفر: استفاده از ابزارهای 2D و 3D در بازرسی‌های پیش و حین تولید علاوه بر بهره‌وری بالا تجهیزات باعث افزایش کارآیی و تضمین کیفیت کامل محصول خواهد بود.

• بازیافت و تولید مجدد: در حال حاضر، حداکثر 75-80درصد از وزن خودرو را فلز تشکیل می‌دهد که به راحتی قابل بازیافت است اما 25-20درصد باقی مانده در وزن یک خودرو که عمدتا شامل ترکیبی از مواد مانند رزین، لاستیک، شیشه، پارچه و... هنوز هم دور انداخته می‌شود. بنابراین در اقتصادهای توسعه‌یافته که توجه به منابع و اهمیت محیط‌زیست در حال افزایش است، بازیافت و بازسازی در حال تبدیل شدن به مسائل کلیدی در طراحی محصول است بنابراین در طراحی باید به مسائلی همچون امکان استفاده آسان از مواد جهت بازیافت، نوآوری در ساختار خودرو و مرتب‌سازی و بازیافت در فرآیندهای کاری تولید و انتخاب مواد مورد استفاده (قابل بازیافت) توجه ویژه داشت.
تولید منعطف در صنعت خودرو

فرآیندهای تولید انعطاف‌پذیر کمک زیادی به خودروسازان می‌کند تا بتوانند مدل‌های بیشتری از خودرو را در هر کدام از خطوط تولید داشته باشند، به دیگر مزایای تولید منعطف می‌توان به شرح زیر اشاره کرد:

• تنظیم خروجی محصول براساس تقاضای بازار

• تغییر سریع‌تر در طول زمان

• بهره‌وری بهتر نیروی کار و بهره‌وری ماشین آلات

• سرمایه‌گذاری پایین‌تر به ازای هر واحد تولید

• موجودی کمتر در فرآیند

* دکتر مهدی جمالی
مدیرعامل گروه خودروسازی سایپا