مروری بر صنعت خودروی ترکیه (بخش نخست)

به گزارش پایگاه خبری«عصرخودرو» ، چند سالی است که دیگر صنعت توریسم و سواحل زیبای آنتالیا، چشمه، بودروم و کوش آداسی به‌تنهایی مایه شهرت ترکیه و منبع اصلی درآمد آن کشور نیست و شاید اغراق نباشد اگر بگوییم که امروزه صنعت خودروی ترکیه نیروی محرکه اصلی اقتصاد آن کشور است. نگاهی به آمار و ارقام مربوطه، به‌سادگی تصویر بسیار روشنی از نقش این صنعت در اقتصاد ترکیه و همچنین جایگاه تحسین‌برانگیز آن در صنعت خودرو دنیا به ما ارائه می‌دهد. عضویت ترکیه در GATT "موافقت‌نامه عمومی تعرفه و تجارت" در اکتبر سال 1951 و همچنین عضویت آن در سازمان تجارت جهانی در مارس 1995 به رشد و پیشرفت صنعت خودروی ترکیه که گام‌های اساسی خود را در سال‌های دهه شصت میلادی برداشته، کمک شایانی کرده است به‌گونه‌ای که امروزه تعداد قابل‌توجهی از تولیدکنندگان به نام خودروی دنیا در این کشور سرمایه‌گذاری کرده و ضمن تولید و فروش محصولات خود در بازار داخلی به صادرات از این کشور به بازارهای موردنظر خویش نیز اقدام کرده‌اند. با 13 خودروساز اصلی از قبیل فورد اتوسان، حاتات تراکتور، هوندای ترکیه، هیوندای آسان، کارسان، مرسدس بنز ترک، ام آ ان ترکیه، اتوکار، اویاک رنو، تمسا، توفاش (شرکت سهامی اتومبیل‌سازی ترکیه)، تویوتا ترکیه، ترک تراکتور و درمجموع با قریب به 1939 شرکت فعال در صنعت خودرو شامل خودروسازی و قطعه‌سازی، با 83 مرکز تحقیق و توسعه، نقش 15درصدی این صنعت در اشتغال از اهمیت شایانی برخوردار است. در کنار خودروسازان مذکور، خودروسازان ترک دیگری عمدتاً در زمینه تولید خودروهای تجاری و کشاورزی فعال بوده ضمن رقابت و افزایش تخصص و قابلیت‌های خود، نقش درخوری برای خود در بازار این کشور و همچنین صادرات دست‌وپا کرده‌اند. علاوه بر این، واردات قابل‌توجه خودرو به ترکیه که جزییات آن ارائه خواهد شد، نشان از یکپارچگی عمیق صنعتی و اقتصادی ترکیه با دنیا دارد. به بیان دیگر، ترکیه نه‌تنها به‌عنوان کشور تولید و صادرکننده خودرو و قطعات شناخته می‌شود، بلکه حجم بالایی از نیازهای داخلی و تنوع محصولات موردنیاز خود را از طریق واردات تأمین می‌کند. درنتیجه حضور خودروسازان به نام در ترکیه و همچنین واردات قابل توجه خودرو به این کشور، صنعت قطعه‌سازی آن نیز پیشرفت چشمگیری را تجربه کرده است به‌گونه‌ای که عمده قطعات و مجموعه‌های مورد نیاز این خودروسازان توسط آن‌ها تولید و تأمین می‌شود. علاوه بر این، تولیدکنندگان نامدار قطعات و مجموعه‌های خودرو نیز در این کشور ضمن سرمایه‌گذاری و تولید برای بازار داخلی نسبت به صادرات قطعات و مجموعه‌ها به سایر کشورها نیز مبادرت می‌ورزند که از جمله می‌توان به شرکت‌هایی نظیر بوش، والئو، گرامر، سی بی آی، ماگنتی مارلی، دلفی و یازاکی و ... اشاره کرد.
صنعت خودرو سه درصد تولید ناخالص ملی ترکیه را در سال 2016 به خود اختصاص داده، نقش 5.6درصدی در درآمدهای مالیاتی این کشور داشته است. در چهار سال منتهی به سال 2016 ، 4 میلیارد و 750 میلیون دلار سرمایه‌گذاری خارجی جدید در این بخش انجام شده است. بی‌شک این صنعت اکنون جایگاه قابل‌توجهی در ترکیه دارد و به این دلیل است که در ابتدای این نوشتار از آن به‌عنوان نیروی محرکه صنعت و اقتصاد ترکیه یاد شد. شایان ذکر است که در ابتدای ماه نوامبر سال 2017 در مراسمی با حضور آقای اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، پروژه خودروی ملی ترکیه با حمایت دولت و مشارکت پنج هولدینگ و گروه اقتصادی بزرگ با هدف تولید نمونه در سال 2019 و تولید تجاری در سال 2021 آغاز شد. اگرچه در ابتدا توسعه و تولید خودروی هیبریدی و سپس تمام الکتریکی مدنظر بوده است ولیکن تصمیم نهایی در این خصوص به مشارکت‌کنندگان در این پروژه محول شده تا متناسب به نیاز و تمایل بازار نسبت به سرانجام آن تصمیم‌گیری کنند. گرچه این پروژه ازنظر بعضی از کارشناسان داخلی و خارجی جاه‌طلبانه به نظر می‌رسد و به موفقیت آن با دیده شک و تردید می‌نگرند ولیکن با توجه به بلوغ صنعت خودروی ترکیه که حاصل سالیان متمادی حضور خودروسازان و قطعه سازان بین‌المللی در این کشور و کسب تجربه چه در زمینه طراحی و تولید قطعات مطابق با استاندارهای روز دنیا و چه در زمینه مونتاژ خودرو بوده، پشتوانه و بستر لازم برای دستیابی به اهداف و تجاری کردن این پروژه وجود دارد. به بیان ساده، زیرساخت‌ها و بستر فنی و مهندسی لازم برای تعریف و پیش بردن چنین پروژه‌ای در ترکیه بی‌شک بیشتر از هر زمانی فراهم است.
کشور ترکیه با تولید ناخالص ملی دو تریلیون دلار، سیزدهمین اقتصاد دنیا است و در رقابتی تنگاتنگ با ایتالیا، مکزیک و فرانسه برای قرار گرفتن در لیگ ده اقتصاد برتر دنیا است. طی سال‌های 2003 تا 2016 با متوسط رشد سالانه 5.6 درصد، متوسط نرخ تورم زیر 10 درصد، به سرانه تولید ناخالص ملی 10870 دلار دست یافته است. در نمایه زیر تغییر ابعاد طبقات مختلف جمعیتی ترکیه در سال‌های 2002 و 2016 به‌وضوح مؤید آمار و افزایش قدرت خرید شهروندان ترکیه است.

1. وضعیت صنعت خودروی ترکیه در سال 2016
الف: تولید خودرو
طبق آمار و داده‌های موجود، صنعت خودروی ترکیه ظرفیت تولید 1 میلیون و 850 هزار انواع خودرو را داراست. با این وجود، در سال 2016 تولید انواع خودرو با 9درصد افزایش نسبت به سال 2015 به عدد 1.536.673 دستگاه رسید. تولید انواع خودروی سواری با 20درصد افزایش در مقایسه با سال 2015 به 950.888 دستگاه رسید. برخلاف خودروی سواری، تولید انواع خودروی تجاری سبک و سنگین، باری و مسافری با 6درصد کاهش رقم 535.039 را در پایان سال ثبت کرد. تولید انواع تراکتورهای کشاورزی نیز با یک درصد کاهش به سطح 50.746 رسید. در روزهای کاری سال 2016، در هر 13 ثانیه یک دستگاه خودرو در ترکیه تولید شده است.
جدول تولید انواع خودرو در سال 2016

ب: صادرات خودرو
صادرات انواع خودرو در سال 2016 در ترکیه با 14.7درصد تغییر نسبت به سال 2015 به رقم 1.155.033 دستگاه افزایش یافته که معادل 75درصد از تولیدات خودروی ترکیه بوده و این محصولات به بیش از 180 کشور دنیا صادر شد. به عبارت دیگر با توجه به این آمارها، در روزهای کاری سال 2016، در هر 17 ثانیه یک دستگاه خودرو باکیفیت و مطابق با استاندارهای روز دنیا صادر شده است. ارزش صادرات انواع خودرو شامل سواری، تجاری سنگین و سبک با 18 درصد افزایش نسبت به سال 2015 بالغ بر 15میلیارد دلار بوده است.
 
جدول صادرکنندگان خودروی ترکیه

ج: واردات خودرو
همان‌طور که قبلا اشاره شد، ترکیه بازار خودروهای وارداتی نیز هست. در سال 2016 واردات انواع خودرو با 3درصد افزایش در قیاس با سال 2015 درمجموع به رقم 681.308 دستگاه خودرو رسید. به عبارت دیگر با اندکی اغماض می‌توان گفت که به ازای صادرات هر دو دستگاه خودرو، یک دستگاه خودرو در این سال وارد ترکیه شده است. از عمده‌ترین صادرکنندگان خودرو به ترکیه می‌توان به شرکت‌های فولکس‌واگن، رنو، فیات، فورد، اوپل، تویوتا، هیوندای، داچیا، مرسدس بنز، پژو، نیسان و .... اشاره کرده که اطلاعات کامل آن در نمودار زیر ارائه شده است. نکته قابل‌تأمل این است که هیچ‌گونه تعرفه‌ای به‌طور خاص و منحصر بر واردات اعمال نمی‌شود و تبعیضی بین خودروهای وارداتی و ساخت داخل از لحاظ اعمال تعرفه وجود ندارد بلکه مالیات بر مصرف که بر مبنای حجم موتور و کاربری تجاری و غیرتجاری خودرو تعریف می‌شود و مالیات بر ارزش‌افزوده که 18درصد است عیناً هم بر خودروهای وارداتی و هم بر خودروهای ساخت داخل اعمال می‌شود. بنابراین اختلاف قیمت بین خودروهای ساخت داخل و وارداتی عمدتاً ناشی از مدل، فناوری و کلاس خودرو است. عدم تبعیض بین خودروهای وارداتی و ساخت داخل به بهانه حمایت از تولید داخلی باعث شده است که مشتریان به‌طور عادلانه به مدل‌های موردعلاقه خود دسترسی داشته باشند و این موضوع سبب شده است که خودروسازان داخلی ترکیه تمام تلاش خود را برای جلب نظر و رضایت مشتری چه ازنظر ویژگی‌های مدل‌های ارائه شده و چه ازنظر خدمات پس از فروش به کار گیرند تا سهم بازار خود را به خودروهای وارداتی واگذار ننمایند. لازم به ذکر است که تسهیلات خرید خودرو که عمدتاً توسط نمایندگی‌های فروش خودرو و بانک‌ها ارائه می‌شود قدرت مانور مشتریان را به طرز چشمگیری افزایش می‌دهد.
علاوه بر این، واردات خودرو به ترکیه باعث شده تا دوره گذار ترکیه به سمت استانداردهای آلایندگی اروپا با سرعت بیشتری طی شود به‌گونه‌ای که از ابتدای سال 2018 میلادی استاندارد یورو 6 در ترکیه اجباری است. این نکته به‌نوبه خود کمک شایانی به کنترل آلودگی هوا نیز کرده است. عضویت ترکیه در سازمان‌های همکاری‌های اقتصادی و سهولت سرمایه‌گذاری خارجی در این کشور نیز باعث شده است تا شرکت‌های بین‌المللی تأمین‌کننده سوخت و روغن‌های معدنی نیز به‌سادگی در ترکیه حضور داشته و نسبت به تأمین سوخت و انواع روغن‌های معدنی با کیفیت روز اروپا و متناسب با نیاز فناوری‌های خودروها اقدام کنند که در این رابطه می‌توان به شرکت‌هایی مانند توتال، شل و BP اشاره کرد. لازم به ذکر است که شرکت‌های ترک نیز در این بازار پا به پای رقیبان قدرتمند خود سهم بازار مناسبی به خود اختصاص داده‌اند.

 
2. وضعیت صنعت خودروی ترکیه در 10 ماه اول 2017
ترکیه که فاقد هرگونه منابع نفتی و گازی بوده و از خریداران بزرگ نفت و گاز در منطقه خاورمیانه است، در سال‌های اخیر با چالش‌های بسیار زیاد داخلی و بین‌المللی روبرو بوده است که ازجمله می‌توان به بن‌بست تشکیل دولت در سال 2015 و تکرار انتخابات سراسری، بحران سیاسی با روسیه درنتیجه سقوط یک فروند جنگنده آن کشور در نبردهای سوریه، کودتای پانزدهم جولای و دستگیری بسیاری از مقامات نظامی، امنیتی، سیاسی و اقتصادی متهم به ارتباط با سازمان کودتا که به‌نوبه خود به ایجاد خلأ در ساختار سیاسی، اقتصادی و امنیتی ترکیه منجر شده و دادگاه رضا ضراب، بازرگان ایرانی – ترکیه‌ای که به‌نوعی باعث تیرگی روابط با آمریکا شده است اشاره کرد، با این حال صنعت خودروی ترکیه به رشد خود ادامه داده و باید بگوییم که عملکرد آن بسیار بهتر از پیش‌بینی‌ها بوده است.

الف: تولید خودرو
طبق آمار و اطلاعات موجود، تولید خودرو در ترکیه در سال 2017 میلادی نیز روند رو به رشد خود را حفظ کرده است. در 10 ماهه سال 2017، تولید انواع خودرو در ترکیه در مقایسه با مدت‌زمان مشابه سال 2016 رشد 17 درصدی را نشان می‌دهد و به رقم 1.424.091 دستگاه رسیده است. در نمودار زیر تولید انواع خودرو در ترکیه در 10 ماه اول سال 2017 به تفکیک کاربری نشان داده شده است.

 
ب: صادرات خودرو
در 10 ماه اول سال 2017 بازار فروش خودرو تقریباً بدون تغییر باقیمانده، صادرات انواع خودرو با 22 درصد افزایش به عدد 1.114.658 دستگاه رسیده که از این تعداد، خودروی سواری با رقم 769.095 در رتبه نخست و انواع خودروهای تجاری با تعداد 334.249 جایگاه بعدی را به خود اختصاص داده است. ارزش کل صادرات انواع خودرو در این مدت با 29 درصد افزایش نسبت به مدت‌زمان مشابه سال قبل بالغ بر 15 میلیارد دلار است. در جدول زیر صادرات شرکت‌های مختلف خودروسازی ترکیه ارائه شده است. نکته قابل‌توجه این است که صادرات شرکت‌های تویوتا و هوندا ترکیه در 10 ماه اول سال 2017 در مقایسه با 12 ماه سال 2016 افزایش بسیار چشمگیری را نشان می‌دهد. 

ج: واردات خودرو

واردات خودرو در 10 ماهه 2017 با 7درصد کاهش نسبت به مدت زمان مشابه سال قبل به عدد 819.954 رسیده است که از این میان 623065 خودروی سواری و SUV، و 196.889 خودروی تجاری سبک وارد ترکیه شده است. شرکت رنو به لطف مدل‌های جدید با 111.222 دستگاه خودرو در صدر صادرکنندگان به ترکیه قرار داشته و به دنبال آن شرکت‌های فیات با 101.857 و فولکس‌واگن با 101.188 دستگاه خودرو در رقابتی تنگاتنگ به ترتیب در جایگاه‌های دوم و سوم قرار دارند.