به گزارش پایگاه خبری «عصرخودرو»، دمپر مورد استفاده در عموم خودروها، عضوی به نام کمک‌فنر است که بروز مشکل در عملکرد آن می‌تواند تجربه رانندگی را به کام سرنشینان تلخ کند.

یار و همراه فنرها
اصولا طراحی و ساخت فنری که بتواند در هنگام اعمال نیرو، آن را به سرعت جذب کند و سپس به آرامی به حالت اولیه خود بازگردد، کاری بسیار دشوار است چرا که اگر قرار باشد فنر به سرعت نوسانات را جذب کند، باید سختی کمی داشته باشد و از سوی دیگر اگر بخواهیم نوسان آن ادامه پیدا نکند، باید سختی آن را بالاتر از حد نیاز در نظر بگیریم. چراکه فنر به صورت ذاتی با جذب انرژی، آن را در درون خود ذخیره کرده و مجددا آن را به شکلی غیر قابل کنترل رها می‌کند. این موضوع موجب تداوم نوسان فنر می‌شود تا جایی که انرژی دریافتی به صورت کامل به هدر برود. وجود این تضاد غیرقابل‌حل در طراحی فنرها، موجب می‌شود که برای کنترل کار فنر، به یک عضو مکمل احتیاج داشته باشیم.
وظیفه کمک‌فنر در سیستم تعلیق خودرو، کنترل و تعدیل نوسانات فنرها و حرکات بدنه و جلوگیری از تداوم این نوسانات است. در واقع کمک‌فنر با ایجاد تاخیر در حرکت فنر، به فنر کمک می‌کند تا تحریکات اعمال شده از مسیر حرکت را میرا کند و انرژی آنها را هدر دهد بدون آنکه خود بارها دچار نوسان شود. در نتیجه کمک فنر به سیستم اجازه می‌دهد که پروسه جذب ناهمواری را در طی یک الی دو سیکل انجام داده و تماس چرخ با سطح جاده را حفظ کند. هرچقدر مجموعه فنر و کمک‌فنر بازه وسیع‌تری از فرکانس‌ها را بتواند پوشش دهد، رفتار خودرو در مواجهه با ناهمواری‌ها نرم‌تر خواهد بود.
نکته‌ای که باید در نظر داشت این است که کمک فنر وزن خودرو را تحمل نمی‌کند.
از نظر ساختاری، اکثر کمک‌فنرها متشکل از یک سیلندر و یک پیستون هستند که روغن درون آنها جریان دارد. عموما سیلندر که درون آن از سیال هیدرولیک پر شده در پایین قرار گرفته و پیستون و دسته آن که از بالا به اتاق متصل است در درون آن قرار می‌گیرد. اساس کار کمک‌ فنر، دریافت انرژی جنبشی نوسانات و اتلاف آن به صورت حرارت است. پیستون نصب شده درون سیلندر یک کمک‌فنر، یک پیستون دوطرفه بوده که در سطح خود دارای سوراخ‌هایی است که اجازه تبادل روغن به طرفین پیستون را می‌دهد.
هنگام فشرده‌شدن فنر، کمک فنر نیز به همراه آن فشرده شده و پیستون آن روغن موجود در یک سمت را متراکم می‌کند. اما از آنجایی که مایع تراکم‌ناپذیر است، از سوراخ‌های پیستون و مجراهای کمکی عبور کرده و به سمت دیگر آن می‌رود. عبور روغن از سوراخ‌های پیستون اصطکاک زیادی در حرکت سیال ایجاد می‌کند که موجب تولید گرما در روغن و هدر رفتن انرژی جنبشی می‌شود. پس از فشردگی، فنر می‌خواهد باز شود بنابراین کمک فنر را همراه خود باز می‌کند و با تکرار پروسه عبور روغن از سوراخ‌های پیستون، باز‌شدن فنر کنترل می‌شود. طراحی نازل‌ها و مجراهای کمک‌فنر به گونه‌ای است که جمع شدن سیلندر و پیستون ساده‌تر از باز شدنش باشد. کمک فنرها انواع متنوعی دارند که اساس کار اکثر آنها یکسان اما جزئیات عملکرد متفاوت است که پرداختن به آنها از حوصله نوشتار خارج است.

مشکلات کمک فنر
اصولا تعمیر‌کردن کمک فنر کاری به نسبت دشوار است و بسیاری از مواقع افراد ترجیح می‌دهند با بروز مشکل، آن را به صورت کامل تعویض کنند. عمده مشکلات کمک فنر که موجب کاهش کارایی آن می‌شود، ناشی از مستهلک‌شدن اجزای لاستیکی است.

کمک فنر روغن می‌دهد
یکی از متداول‌ترین مشکلات کمک فنر، روغن پس‌دادن آن است. نشت روغن از سیلندر کمک فنر نشانه فرسودگی و خرابی کاسه نمدهای دسته پیستون است. نشت روغن کارایی کمک فنر را در دمپ‌کردن نوسانات کاهش می‌دهد بنابراین بهتر است کمک فنر دارای این مشکل را تعویض کرد. خودرو در مسیر ناهموار دچار نوسان شده و ‌هنگام دور زدن، ترمز‌گیری و شتاب‌گیری دچار حالت شیرجه‌زدن می‌شود.کمک فنر فرسوده و یا دارای نشتی زیاد موجب بروز چنین حالاتی می‌شود. دقت کنید که فنرها از جای خود در نرفته باشند و یا کمک‌فنرها در جای خود شل نشده باشند.

کمک‌فنر صدای اضافه تولید می‌کند
صدا دادن کمک‌فنر چند علت متفاوت می‌تواند داشته باشد.
اگر از کمک‌فنر صدای اضافه همراه با کوبش احساس می‌شود، به احتمال زیاد ضربه‌گیرها و بوش لاستیکی انتهای کمک‌فنر خراب شده و نیاز به تعویض دارند. در محور جلو که کمک‌فنر از طریق توپی برج فنر به اتاق متصل شده، مستهلک‌شدن لاستیک و بوش توپی یا خرابی واشر بلبرینگ می‌تواند صدایی آمیخته با کوبش تولید کند. گاهی از خود کمک ‌فنر صدایی مانند لق زدن به وجود می‌آید. اگر پیستون کمک فنر در آستانه گیرپاچ کردن قرار داشته باشد و یا کاسه نمد و بوش دور محور دسته پیستون گشاد کرده باشد، کمک‌فنر دچار تکان‌های عرضی و خلاصی اضافه می‌شود و صدای لقی خاصی تولید می‌کند. شل‌شدن پیچ‌ها (خصوصا پیچ توپی) یا ترک خوردن لاستیک‌های ضربه‌گیر نیز می‌تواند چنین صدایی ایجاد کند.
کمک فنری که ‌هنگام عبور از ناهمواری‌های بزرگ نظیر ساندویچی‌ها فیس‌فیس شدید می‌کند، یا هنوز آب‌بندی نشده (نو است) و یا کاسه نمد آن در حال از بین رفتن است.

خودرو تراز نمی‌ایستد
اندکی کج ایستادن خودرو می‌تواند ناشی از چند علت باشد. علت اول، خرابی و لهیدگی توپی برج فنر و یا از بین رفتن لاستیک و بوش ضربه‌گیر کمک است. علت دوم می‌تواند ناشی از وجود گیرپاچ نسبی در کمک‌ها باشد که به اندازه کافی رفتار آزادانه ندارند. سومین دلیل ناشی از خود فنرهاست که ممکن است دچار دفرمگی شده و یا از جای خود در رفته باشند.

خودرو کیفیت سواری روزهای ابتدایی خود را ندارد
کمک فنرها به مرور زمان فرسوده شده و کارایی روزهای اول خود را از دست می‌دهند و ممکن است خودرو دچار کوبش‌های بیشتر و تکان‌های اضافه بدنه شده و یا در حین رانندگی گیج باشد. در این شرایط، چاره‌ای جز تعویض کامل مجموعه نیست.
یکی از تست‌های نه چندان علمی اما قابل قبول برای تست کمک‌فنر، تکان دادن خودرو با دست در محل‌های قرارگیری هر چرخ است بدین صورت که ناگهان وزن خود را بر خودرو وارد کرده و بلافاصله آن را رها کنید. چنانچه بیش از دوبار خودرو دچار نوسان شود، کمک فنر مستهلک شده است.

اجزای داخلی یک کمک فنر ساده

خرابی بوش و ضربه گیر کمک فنر موجب تولید صدای اضافه می‌شود

با تکان دادن ناگهانی خودرو تا حدی می‌توان به سلامت کمک‌ها پی برد

خرابی و لهیدگی توپی برج فنر ممکن است موجب کج ایستادن خودرو شود

لقی عرضی موجب کج ایستادن و تولید صدای کمک خواهد شد

نویسنده: عارف منظری