عصر خودرو- تصمیم سران سه قوه برای اصلاح یارانه بنزین، تنها راهکار موجود در این زمینه نبود. پیش از این، مراکز و گروه‌های مختلفی، روش‌های خود را پیشنهاد داده بودند و مزایا و معایب راهکارهای پیشنهادی را به‌صورت علمی بررسی کرده بودند.
به گزارش پایگاه خبری«عصرخودرو» به نقل از ایرنا ، مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری، یکی از مراکزی است که در اسفندماه سال گذشته، در طرحی به نام «اصلاح نظام یارانه بنزین» راهکارهای موجود را مورد بررسی قرار داده بود. طرحی که بخش‌هایی از آن در روزهای اخیر، تحت عنوان «هدف اصلاح قیمت بنزین» در خبرگزاری‌های مختلف منتشر شده است. ایرناپلاس پیشنهاد این مرکز را با طرح سهمیهبندی و افزایش قیمت که از جمعه آغاز شده، مقایسه کرده و مزایا و معایب طرح فعلی را بر اساس مطالعه این مرکز، بررسی کرده است.
تفاوت در نحوه سهمیهبندی
در طرح پیشنهادی مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری، اصلاح نظام قیمت‌گذاری با لحاظ سهمیه به افراد در نظر گرفته شده بود. به این صورت که به هر فرد ایرانی، مقداری بنزین به‌عنوان سهمیه ماهانه اختصاص داده می‌شد. این سهمیه ماهانه، 20 لیتر به ازای هر فرد، در نظر گرفته شده بود.
مهمترین تفاوت طرحی که در حال حاضر اجرایی شده با طرح مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری در این است که سهمیه نه به افراد، بلکه به خودروها تخصیص داده شده و میزان آن نیز با توجه به نوع خودرو، متفاوت است. کمترین سهمیه در نظر گرفته شده، مربوط به خودروهای سواری شخصی و 60 لیتر در ماه و بیشترین سهمیه مربوط به آمبولانس و 500 لیتر در ماه است.
مقایسه عایدی خانوارها در دو طرح بنزینی
قیمت‌گذاری در طرح مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری، نه به‌صورت سطح قیمت، بلکه به‌صورت فرمول قیمت در نظر گرفته شده بود. در این فرمول، قیمت پایه یا سهمیه‌ای، 20 درصد فوب خلیج فارس و قیمت آزاد، 80 درصد فوب خلیج فارس تعیین شده بود.
افراد در صورت مصرف، سهمیه خود را به قیمت پایه خریداری می‌کردند و در صورت عدم مصرف، می‌توانستند آن را به قیمت آزاد بفروشند. در نظر گرفته شده بود که مصرف مازاد بر سهمیه نیز به قیمت آزاد قابل خریداری باشد. در طرح فعلی، قیمت‌ها به‌صورت سطح قیمت، تعیین شده‌اند. قیمت هر لیتر بنزین سهمیه‌ای، 1500 تومان و قیمت هر لیتر بنزین آزاد، 3000 تومان است.
کنترل مصرف یا استفاده نکردن از بنزین در این طرح، عایدی برای افراد ندارد. در مقابل، به ازای منابع به‌دست آمده از این اصلاح قیمتی، دولت ماهانه یارانه‌ای به خانوارها پرداخت می‌کند. این یارانه با توجه به بُعد خانوار، تخصیص پیدا می‌کند و از 55 هزار تومان برای یک خانوار تک‌نفره تا 205 هزار تومان برای خانوارهای پنج نفر به بالا، متغیر است.
نتایج و اهداف افزایش قیمت بنزین چیست؟
نتایج طرح مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری، بر کاهش قاچاق، کمک به مدیریت مؤثرتر تحریم‌ها، توزیع عادلانه یارانه و بهبود وضع دهک‌های پایین درآمدی، اصلاح الگوی مصرف بنزین در کشور، افزایش عایدی دولت و ایجاد منابع مالی برای اصلاحات ساختاری و اثرات جانبی مثبت، تمرکز دارد.
در طرح فعلی نیز، اصلاح نظام یارانه‌ها در ایران و کمک‌های معیشتی، از جمله اهداف تعیین‌شده هستند. بر اساس محاسبات مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری، که بر اساس سطح قیمت و حجم مصرف در آبان 1397 انجام شده، میزان یارانه روزانه به بنزین 396 میلیارد تومان است.
تورم کدام طرح بیشتر است؟
درباره آثار تورمی طرحی که در حال حاضر در حال اجراست، اظهارنظرهای متفاوتی وجود دارد. دولت می‌گوید این طرح، بار هزینه‌ای ندارد. بانک مرکزی می‌گوید تورم ناشی از افزایش قیمت بنزین، چهار واحد درصد خواهد بود.
در طرح مرکز پژوهش‌های استراتژیک ریاست جمهوری، که سهمیه بنزین برای هر فرد و قیمت آن بر اساس ضریبی از فوب خلیج فارس در نظر گرفته شده بود، تورم هر دهک نیز محاسبه شده بود. بر این اساس، تورم هر دهک، کمتر از دو درصد به‌دست آمده و مقدار آن از 1.29 درصد برای دهک اول تا 1.86 درصد برای دهک دهم متغیر است.
دو نکته‌ای که دولت باید در اصلاح یارانه بنزین در نظر بگیرد
مرکزبررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری، روش‌های اصلاح یارانه انرژی را در دو گروه قیمتی و غیرقیمتی قرار داده و درباره مزایا و معایب هر کدام، نکاتی را مطرح کرده است. سهمیه به خودرو، سهمیه به خودرو-خانوار و سهمیه به افراد، سه روش غیرقیمتی هستند که فعلا روش سهمیه به خودرو در حال اجراست.
دو نکته مهم درباره روش‌های غیرقیمتی یا سهمیه‌ای وجود دارد. اگر پس از افزایش مقطعی قیمت، قیمت بنزین برای سالها ثابت در نظر گرفته شود، موجب ایجاد ناپایداری در اصلاح نظام قیمتی می‌شود. دیگر اینکه، طرح سهمیه‌ای، یک نوع توزیع یارانه است و باید دقت شود هدف مورد اصابت یارانه دقیقاً چه گروهی از جامعه خواهد بود.
معایب و مزایای طرح فعلی چیست؟
بنابر گزارش مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری، معایب طرح تخصیص سهمیه به خودرو، تعیین قیمت و نظام توزیع انحصاری بنزین توسط دولت، تأثیر مثبت اندک در بودجه، وابستگی طرح به جمعیت جامعه و تعداد خودروها، عدم توانایی کنترل و کاهش قاچاق در بلندمدت و نظام توزیع ناعادلانه و به نفع قشر ثروتمند جامعه است.
با این حال در طرح فعلی، با توجه به اینکه از ابتدا تصمیم گرفته شد دولت از منابع آزاد شده استفاده نکند و این منابع، به جای لحاظ شدن در بودجه دولت، به 18 میلیون خانوار در دهک‌های میانی و پایین اختصاص پیدا کند، تأثیر اندک در بودجه، از معایب طرح فعلی، خارج می‌شود، زیرا از اساس، جزو اهداف طرح فعلی نبوده است.
توانایی کنترل و کاهش قاچاق نیز از جمله مواردی است که در صورت افزایش متناوب قیمت با یک فرمول مشخص، قابل انجام خواهد بود. موضوع دیگر، ناعادلانه بودن است که با توجه به اعلام دولت برای اختصاص سهمیه به یک خودروی خانوارهایی که بیش از یک خودرو دارند، تا حدی از میان خواهد رفت. اما همچنان در رابطه با افرادی که خودرو ندارند و مصرف‌کننده مستقیم بنزین محسوب نمی‌شوند، این ایراد باقی است.
در مطالعه مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری، مزایای طرح تخصیص سهمیه به خودرو که مشابه آن برای اصلاح نظام یارانه‌ای، در کشور آغاز شده، بررسی شده است. این موارد شامل جلوگیری از کاهش یکباره یارانه و عدم وارد آمدن شوک به خانوارها و بنگاه‌ها، عدم وابستگی به سطح درآمد مردم و وابستگی ناچیز به قیمت دلار و قیمت جهانی حامل‌های انرژی است. علاوه بر این، نداشتن آثار تورمی، کنترل قاچاق در کوتاه‌مدت، امکان تسری به سایر حامل‌های انرژی و آسان بودن اجرا، از سایر مزایای این طرح هستند.
چرا جامعه در برابر افزایش قیمت، مقاومت می‌کند؟
به عقیده کارشناسان مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری، استفاده از سهمیهبندی در مقابل راهکار قیمت، راه‌حلی برای کاهش بار هزینه اضافی ناشی از افزایش قیمت بنزین بر دوش مصرف‌کنندگان و همچنین سپری برای جلوگیری از آسیب‌های ناشی از نوسان قیمت است. این پژوهش همچنین یکی از دلایل ایجاد مقاومت اجتماعی و در نتیجه، افزایش هزینه سیاسی اصلاح قیمتی را شوک‌آور بودن تغییر یا دشواری ایجاد تغییر در رفتار مصرفی جامعه می‌داند.
