خودرویی که در ایران سرنوشت تلخی داشت

به گزارش پایگاه خبری «عصر خودرو» به نقل از ایران جیب، پس از قطع واردات خودرو در اواسط دهه 70 بود که بازار خودرو ایران بیش از پیش انحصاری شد. پژو 405، پراید، پاترول، رنو 5 و دوو ریسر و بعدها سیلو تنها خودروهایی بودند که می‌توانستید به عنوان یک خودرو صفر خریداری کنید. این وضع تا سال‌های اول دهه 80 و پیش از معرفی امثال دوو ماتیز، پژو 206، نیسان ماکسیما و سیتروئن زانتیا کم و بیش ادامه داشت و بسیاری امیدی به بهبود وضع نداشتند. با این حال در ابتدای همین دهه 80 بود که خودروسازی گمنام پا به عرصه وجود نهاد و محصولی را به بازار ارائه کرد که از هر نظر ساختارشکن و جدید بود. سیناد محصول کیش خودرو سعی داشت تا انحصار و یکنواختی بازار ایران را از پایه و اساس بلرزاند و به خاص‌ترین خودرو تولیدی کشور بدل شود؛ با این حال مشکلات متعددی سد راه سیناد شد و در نهایت این خودرو به تاریخ پیوست. شاید برای بسیاری طلوع و انحطاط این خودرو ایرانی همواره مرموز و سوال‌برانگیز بوده باشد.

در این مطلب به طور خلاصه به پایه و اساس ظهور این خودرو و سرانجام و برخی نکات جالب پیرامون آن می‌پردازیم.

شرکت کیش خودرو در سال 1374 با مشارکت بخش خصوصی ، سرمایه‌گذار خارجی و بانک صنعت و معدن به منظور تولید سالانه 5000 دستگاه خودرو سواری در منطقه آزاد کیش تاسیس شد. از ابتدای راه این شرکت تصمیم گرفت تا یک تجربه کاملا جدید را در صنعت خودرو ایران عملی کند؛ ساخت خودرویی با طراحی مدرن و بدنه کامپوزیت. در بازار کم‌تنوع خودرو ایران اتخاذ چنین تصمیمی یک شمشیر دو‌لبه محسوب می‌شد؛ چرا که در نگاه اول با آنکه ورود یک محصول جدید می‌توانست روح تازه‌ای به این بازار ببخشد، اما ممکن بود بسیاری از خریداران خودرو در کشور با رویی گشاده به استقبال این ایده عجیب نروند. در نهایت از ابتدای سال 76 طراحی و ساخت پیش‌نمونه‌های محصول جدید با همکاری شرکت BMS انگلستان آغاز شد. نوع خاصی از فایبرگلاس (پروسه Vacuum Injection Shell Process (ا‌VISP)) برای ساخت بدنه خودرو انتخاب شد و شاسی و سایر متعلقات فنی این خودرو به جز پیشرانه و گیربکس با کمک همان کمپانی مذکور طراحی و ساخته شد. برای این خودرو باید پیشرانه‌ای مدرن با بازدهی مناسب و در عین حال کم‌مصرف و اقتصادی انتخاب می‌شد. در اواخر دهه 90 میلادی نسل اول رنو مگان به پرفروش‌ترین خودرو اروپا بدل شده بود و همین امر کافی بود تا در کنار ارتباطات خوب صنایع خودروسازی ایران و فرانسه، نهایتا مدیران و مهندسان شرکت به سمت انتخاب پیشرانه 1.6 لیتری کد K7M این خودرو برای محصولشان سوق داده شوند. پس از ساخت اولین پیش‌نمونه از این خودرو که تحت عنوان Sultan (سلطان) شناخته می‌شد، تست‌های ایمنی در موسسه MIRA انگلستان انجام گرفت و ایمنی سلطان توسط این موسسه تایید شد؛ به نحوی که این خودرو قابلیت دریافت مجوز صادرات به کشورهای اروپایی را داشت. در نهایت در نمایشگاه خودرو تهران در سال 1378 این خودرو با نام سیناد معرفی شد.

شکل عجیب سیناد از کجا آمده است؟
بنا بر شایعاتی نام این خودرو برگرفته از نام فرزندان مدیرعامل کیش خودرو (سینا و نادر) بوده است. پیش فروش سیناد اندکی بعد آغاز شد و خودرو در سال 1379 رسما به بازار معرفی شد. به گفته مدیران کیش خودرو قرار بود تا سالیانه حدود 4000 دستگاه سیناد تولید و این خودرو با نام Sultan به کشورهای اروپایی و ترکیه نیز صادر شود.
برخلاف شایعاتی که عنوان می‌کند طراحی سیناد به طور سفارشی برای کیش خودرو انجام شده است، ظاهر این خودرو سال‌ها قبل و توسط استودیو طراحی مشهور I.A.D شکل گرفته بود.  استودیو I.A.D (کوتاه شده International Automotive Design)  که در سال 1976 برای توسعه طراحی ترن‌های شهری در انگستان تاسیس شد، در ابتدای دهه 80 به سمت طراحی خودرو گرایش پیدا کرد و به طور جدی وارد رقابت با استودیوهای مشهور ایتالیایی همانند پینین فارینا، ایتال دیزاین و برتونه شد. برخلاف رقبای ایتالیایی که بیشتر مشغول به نمایش گذاشتن ایده‌های ناب خود در خودروهای مفهومی عجیب بودند، I.A.D تصمیم گرفت تا هر سال از یک یا 2 خودرو مفهومی جالب در یکی از نمایشگاه‌های معتبر جهانی رونمایی کند و در کنار آن به همکاری با خودروسازان مطرح جهان در پروسه طراحی و ساخت محصولات جدید کمک کند و در حقیقت نقش یک پیمانکار طراحی را داشته باشد. در اواخر دهه 80 تعداد پرسنل این استودیو حدود 1400 نفر بود و شاید مهم‌ترین و بزرگ‌ترین پروژه این شرکت در ساخت نسل اول مزدا میاتا بود که به نحوی روح انگلیسی مورد نیاز مزدا به واسطه این شرکت در آن دمیده شد. با این حال در سال 1993 دوو استودیو I.A.D را خریداری کرد و نهایتا فعالیت‌های آن محدودتر شد. اما I.A.D در سال 1987 و در نمایشگاه فرانکفورت از یک خودرو شاسی بلند مفهومی عجیب و جمع و جور پرده‌برداری کرد که Interstate نام داشت. این خودرو برپایه پلت‌فرم دودیفرانسیل فورد Sierra XR 4X4 پدید آمده بود و مجهز به یک پیشرانه V6 از نوع OHV به حجم 2.8 لیتر و قدرت 150 اسب بخار و گشتاور 220 نیوتن متر بود. طول این پیش‌نمونه 4220 میلیمتر، عرض آن 1750 میلیمتر و فاصله محورهای آن 2610 میلیمتر عنوان شده‌ و وزن آن نیز 1275 کیلوگرم است. این خودرو پایه و اساس طراحی نمونه نهایی سیناد است که بنا بر گفته‌هایی، در ابتدا توسط شرکت BMS به یک کمپانی ترکیه‌ای پیشنهاد داده شده است، اما پس از مدتی مورد توجه کیش خودرو قرار گرفت و به عنوان پایه و اساس نمونه نهایی سیناد برگزیده شد. در مقایسه با نمونه نهایی سیناد باید بگوییم علاوه بر متعادل‌تر شدن طرح و حذف برخی المان‌های انقلابی نامتعارف، ارتفاع خودرو کاهش یافته،  طول خودرو نیز اندکی کاهش یافته است (4130 میلیمتر در نمونه نهایی)‌، اما فاصله دو محور بدون تغییر مانده، عرض نیز اندکی افزایش یافته است (حدود 1780 میلیمتر). به دلیل حذف سیستم دو‌دیفرانسیل و استفاده از پیشرانه کوچک‌تر 1.6 لیتری، وزن سیناد رقمی کمتر از Interstate و در حدود 1110 کیلوگرم عنوان شده است. با این حال ایده کلی طرح و المان‌های جذابی همانند طرح جالب دماغه و فرورفتگی پشت گلگیرهای جلو تقریبا دست‌نخورده مانده است. بعدها همین ظاهر خاص سیناد به یکی از مهم‌ترین عوامل شکست آن بدل شد و کیش خودرو نیز برای بهبود آن دست به اصلاحاتی زد.

واکنش بازار و متخصصان

ورود یک خودرو جدید و ناشناخته با ظاهری انقلابی و البته نامتعارف موجی از بحث‌های خودرویی را در اواخر دهه 70 پدید آورد. با این حال سیناد وارد بازار شد و در سال 1379 حدود 900 دستگاه از آن با قیمتی نزدیک به دوو سیلو (یکی از خودروهای مطرح آن دوران) به فروش رسید. عملکرد پیشرانه رنو مورد توجه بسیاری قرار گرفت؛ چرا که به مدد همین پیشرانه 92 اسب بخاری و وزن کم خودرو، سیناد توانایی شتابگیری از صفر تا 100 کیلومتر در ساعت را در حدود 10.5 ثانیه و حداکثر سرعتی در حدود 210 کیلومتر در ساعت را داشت که در مقابل تمامی تولیدات داخلی تقریبا بهترین وضعیت را داشت. مصرف سوخت این خودرو نیز رقمی مناسب و در حدود 8.5 لیتر در 100 کیومتر در شهر و 6.7 لیتر در 100کیلومتر در بزرگراه بود. اما مشخصات فنی تمامی آن چیزی نیست که یک خودرو برای موفقیت در بازاری همانند بازار ایران به آن نیاز دارد. آزمایش‌های نشریات خودرویی کشور در آن دوره نسبت به همین نکات مثبت روی خوشی نشان دادند، اما ظاهر عجیب و تقریبا سردرگم سیناد که چیزی بین یک مینی ون، اس‌یو‌وی و کوپه کاربردی بود، نتوانست نظر مثبت متخصصان و مردم را به‌دست آورد. علاوه بر این کیفیت ساخت سیناد نیز چندان مناسب نبود و مواردی همچون عدم اتصال مناسب برخی قطعات بدنه و صدای بیش از حد پیشرانه در کابین آزار‌دهنده ارزیابی می‌شد. در مورد مشکلات فنی باید به دورگیری خاص پیشرانه نیز اشاره کرد که تا دور موتور 3000 به نرمی صورت می‌گرفت، اما پس از آن بسیار سریع و خشن انجام می‌شد و تا حدودی شتابگیری ثانویه خودرو را بیش از حد انتظار سریع می‌کرد. اما برخی مالکان برای بهتر شدن ظاهر خودروشان دست به پر کردن فضای خالی پشت چرخ‌های جلو به وسیله قطعاتی زدند که در ابتدا توسط کارگاه‌های مستقل تولید شده، بعدها توسط خود کیش خودرو عرضه شد. با این حال هنوز هم بازار دست دوم این خودرو به خاطر ظاهر نه چندان دلچسبش گرم نبود.

وضعیت کنونی سیناد

بازار دست‌دوم سیناد پس از مدتی به دلیل خارج شدن این خودرو از مرکز توجهات وضعیت بدتری یافت. با این حال هنوز هم این خودرو بازار و طرفداران خاص خود را دارد. با اینکه شایعاتی مبنی بر وضعیت بدنه این خودرو و خورده‌شدن آن توسط احشام عنوان شده است، اما تعمیرات آن به مدد رواج بیشتر صنایع فایبرگلاس در ایران در سال‌های اخیر، به راحتی صورت می‌گیرد. به دلیل سادگی فرم‌دهی به فایبرگلاس و بدنه سیناد، بسیاری از مالکان نیز به سلیقه خود تغییراتی در بدنه سیناد خود داده‌اند. اما در صورت شدید بودن تصادف و وارد شدن خسارتی اساسی به بدنه سیناد، مخارج کلی بیش از یک خودرو فلزی خواهد بود. از نظر قطعات یدکی نیز سیناد اشتراکات فراوانی با برخی خودروهای تولید داخل دارد که از این نظر وضعیت آن را بهتر از آن چیزی می‌سازد که برای بسیاری متصور است. برای مثال، لنت‌های ترمز، پلوس، گردگیر پلوس و برخی قطعات شاسی آن با رنو 21، بالابر شیشه، پمپ قفل مرکزی، فیلتر روغن و بنزین و رادیاتور کولر آن با پژو 405 و برخی محصولات دیگر ایران خودرو، منبع انبساط آن با دوو سیلو و تیغه برف‌پاک‌کن و برخی بخش‌های سیستم تهویه متبوع آن نیز با پراید مشترک است. اما مهم‌ترین اشتراکات سیناد در بخش پیشرانه و همچنین تزئیناتی همچون دسته راهنما و اهرم برف‌پاک‌کن است که با تندر 90 یکسان است. مهم‌ترین نکته این است که پیشرانه مورد استفاده در تندر 90، در حقیقت همان پیشرانه سیناد است؛ با این تفاوت که نمونه مورد استفاده در سیناد 8 سوپاپه است (در برابر 16 سوپاپ برای تندر) و به همین جهت قدرت پیشرانه در سیناد حدود 18 اسب بخار کمتر است. اما نباید نهایتا انتظار آن را داشته باشید که تمامی تجهیزات و لوازم این خودرو را به آسانی و در تمامی شهرهای کشور بیابید. بنا بر گفته‌های مالکین، سیناد از نظر داخلی خودرویی نسبتا راحت است و به مدد پایین بودن مرکز ثقل هندلینگ مناسبی دارد. برخلاف سایر خودروهای تولیدی در دهه 70 شمسی فضای داخلی آن اندکی جذاب و شتابگیری آن نیز مناسب است. در مقابل نقاط کور زیادی در کابین وجود داشته، درهای خودرو سنگین هستند و تا زاویه اندکی باز می‌شوند، تنظیمات صندلی‌ها ابتدایی است و برای همگان مناسب و ایده‌آل نیست. اگر همه این موارد را به ظاهر عجیب، بازار دست دوم سرد و مشکلات قطعات یدکی بیفزاییم، علت اصلی محدود بودن بازار این خودرو را درمی‌یابیم؛ خودرویی که در اواخر دهه 70 شمسی بارقه‌ای از امید را در دل خودرو‌دوستان ایرانی روشن کرد؛ کسانی که از دیدن پژو 405، دوو سیلو، رنو 5، نیسان پاترول، پیکان و پراید در خیابان‌های کشور خسته شده بودند و به دنبال خرید یک خودرو خاص و مدرن با امکاناتی قابل قبول بودند. سیناد امروز یکی از صفحات جذاب تاریخ صنعت خودرو ایران تلقی می‌شود.

سرانجام سیناد

در پایان سال 1384 و در حالی که به روایتی تنها 1800 دستگاه (به نظر برخی 2300 دستگاه) سیناد و سیناد 2 خط تولید را ترک گرفته بودند، تولید این خودرو متوقف شد. تعداد محدودی از سیناد2 نیز در سال 85 عرضه شد که در حقیقت همان نمونه‌های تولید شده در سال 84 بودند. فقط یک دستگاه از سیناد وانت و سیناد Axon تولید شد و به روایتی 5 تا 6 دستگاه از سیناد کوپه تولید شد. پیش نمونه‌های نقره‌ای و زرد‌رنگ  سیناد کوپه به سرنوشتی نامعلوم دچار شدند و نمونه قرمز‌رنگ تیون شده و قرمز‌رنگ ساده نیز گویا در دست خود کیش خودرو باقی ماند. ‌تنها نمونه سیناد کوپه که روانه خیابان‌های شهر شد، نمونه‌ای مشکی‌رنگ بود که با پلاک آزمایشی گذر موقت به تهران آمد و پس از مدتی در پارکینگ یکی از مجتمع‌های مسکونی مشهور حوالی اتوبان کردستان رها شد. به دلیل مشکلات اقتصادی و دشواری‌های مدیریتی به طور کلی پروژه سیناد از دستور کار کیش خودرو خارج شد و برنامه صادرات آن به کشورهای انگلستان و آلمان نیز به طور کمل منتفی شد. به روایتی یک تا 2دستگاه از سیناد به انگلستان صادر شده ‌که بنا بر تصاویر موجود فقط یکی از آنها موفق به اخذ پلاک و مجوز تردد شد. پس از مدتی کیش خودرو به سراغ همکاری با کمپانی‌های چینی و واردات اتوبوس‌های شهری روی آورد و هم اکنون نیز با کمپانی BAW برای واردات وانت بارهای کاربردی همکاری دارد.

سینادهای جدید

کیش خودرو تصمیم گرفت تا نمونه بهبود یافته سیناد را با نام سیناد 2 در سال 82 معرفی کند. این خودرو از نظر ظاهری دچار اصلاحاتی اساسی شده بود و طرح دماغه، جلوپنجره، چراغ‌ها، گلگیرهای جلو و سپر و برخی جزئیات کابین آن مورد بهسازی قرار گرفته بود. سیناد 2 از همان سال جانشین سیناد و تولید آن آغاز شد. در کنار این نمونه فیس‌لیفت شده، در سال 83 نمونه‌های جدید سیناد یعنی سیناد کوپه و سیناد Axon به نمایش درآمدند. سیناد کوپه که طراحی کاملا متفاوتی با نمونه عادی داشت، از همان متعلقات فنی و مشخصات سیناد بهره می‌جست؛ با این حال به تدریج نمونه نهایی فیس‌لیفت شده آن به نمایش درآمد و عنوان شد که لیست بلندبالایی از امکانات و تزئینات جدید همانند رنگ‌بندی متفاوت، طرح‌های روی بدنه، چراغ‌های عقب با طلق شیشه‌ای، تودوزی چرمی اسپرت و سیستم صوتی مناسب برای این خودرو قابل سفارش است. Axon نیز نمونه چهار‌در (در حقیقت پنج‌در) سیناد بود که علاوه بر طول بیشتر، از ظاهری لوکس‌تر و امکانات رفاهی بیشتری بهره می‌جست.‌ استفاده از قطعات و تزئینات کرومی و رنگ‌بندی خاص به نحوی بر طبیعت لوکس‌تر Axon تاکید بیشتری می‌کرد. علاوه بر این پیش‌نمونه سیناد پیکاپ (وانت) نیز در همان سال‌ها تولید شد و به نمایش درآمد. اما در سال 1384 بود که سیناد جدید با نام ویک (Veek) معرفی شد. این مینی ون کوچک که برپایه رنو سنیک (مگان سنیک) پدید آمده بود، از نظر ظاهری نیز شباهت‌های زیادی به برادر فرانسوی خود داشت. با این حال متعلقات فنی آن دقیقا مشابه سیناد بود و از همان پیشرانه 1.6 لیتری 92 اسب بخاری در ویک استفاده شده بود. حتی فضای داخلی ویک نیز ملغمه‌ای از قطعات سیناد 2 و رنو سنیک بود.