حرکت اتومبیل‌های «کاروان» در مسیر تاریخ

به گزارش پایگاه خبری«عصرخودرو» به نقل ازصمت، «هودج» را به 4 چرخ سوار می‌کردند و به پشت اسب‌ها می‌بستند و در آن چند تن از بزرگان می‌نشستند و سورچی آن، «هودج» که بعدها آن را «دلیجان» نامیدند را با کمک اسب‌ها می‌راند. نوع دیگری از همین وسایل به نام «کجاوه» نیز در قرون گذشته رایج بود که البته ظرفیت یک سرنشین داشت و آن هم شاه یا امیران و فرزندان آنها در آن می‌نشستند و به سیر و گشت اطراف می‌رفتند.
اما دلیجان‌ها کالسکه‌های 8نفره‌ای بودند که دارای اتاق، پشتی باربنددار بودند و این 3 وسیله یعنی «کجاوه»، «هودج» و «کالکسه» عموما از چوب ساخته می‌شدند و جنس پیشرفته آنها «واگن اسبی»هایی بود که در تهران روزگار قدیم از آنها برای حمل‌ونقل وسایل عمومی استفاده می‌شد.

اما «کاروان»ها که تقریبا یکی از تفریحی‌ترین وسایل قابل‌حمل از نقطه‌ای به نقطه‌ای دیگر بودند، حکایتی دیگر دارند که در این گزارش به چگونگی ساخت آنها و روند پیشرفت‌شان در گوشه و کنار جهان اشاره می‌کنیم. با ذکر این نکته که واژه «کاروان» از دیرباز در شعر و ادبیات کلاسیک و زبان فارسی دارای جایگاه ویژه‌ای بوده است که معمولا هم به مجموعه‌ای از شترهای به‌هم پیوسته که از شهر به دیار دیگری در سفر بوده‌اند، گفته می‌شده و مسیر دیرین «جاده ابریشم» نیز مسیر اصلی بزرگترین کاروان‌های اقتصادی در قرون گذشته بود، اما در زبان انگلیسی واژه کاروان با لفظ «کمپر» به معنای خودرویی است که امکانات اولیه زندگی را داشته و برای سفر و تفریح و کمپینگ تجهیز شده باشد که نخستین «کاروان»های خودرویی در جهان با همین انگیزه و معنا ساخته شدند.

ورود نخستین اتوبوس- تریلی‌ها به ایران
شاید بتوان ورود نخستین «اتوبوس – تریلی»ها به ایران را زمان ورود نخستین کاروان‌های پیشرفته قلمداد کرد.
عکس سیاه و سفیدی که از حرکت یکی از «اتوبوس-تریلی»ها در محوطه شرکت و پالایشگاه نفت آبادان قدیم در موزه صنعت نفت دیده می‌شود، حکایت از آن دارد که حدود 50 سال گذشته، این «اتوبوس- تریلی»ها فعالیت خود را در منطقه متعلق به شرکت نفت آن روزگار آغاز کرده بودند.
براساس اسناد موجود، شکل ظاهری این اتوبوس‌ها به این صورت بود که اتاقک مسافران به یک تریلر وصل می‌شد. در واقع تریلر بود که اتوبوس را به دنبال خود می‌کشید. اتوبوس یا اتاقک مسافران، به وسیله شاگردراننده کنترل می‌شد. هنگامی که اتوبوس به ایستگاه می‌رسید، شاگرد برمی‌خاست، در را می‌گشود و مسافران را در پیاده کردن از اتوبوس کمک می‌کرد.

مسافران از انتهای اتوبوس خارج می‌شدند. بدین منظور، پله‌هایی در انتهای اتوبوس تعبیه شده بود که مسافران به کمک آنها خود را به کف خیابان می‌رساندند. بعدها تغییراتی در اتوبوس داده شد؛ به‌طوری که در خروجی از انتهای اتوبوس، به سمت راست آن که مشرف به پیاده‌رو بود، تغییر موقعیت داد.
در آن زمان بلیت خطوط اتوبوسرانی، یک ریالی و رنگ آن سبز روشن بود. این اتوبوس‌ها که به آنها «اتوبوس -تریلی» هم گفته می‌شد، وابسته به پالایشگاه بود که صبح‌ها کارکنان پالایشگاه را سر کار می‌رساند و بعد از آن هم، خانواده‌های آنها را در سطح شهر جابه‌جا می‌کرد.
نکته جالب اینکه در آن زمان‌ها در شرکت نفت، همه چیز به 2 درجه کارگری و کارمندی تقسیم می‌شد؛ از سینما گرفته تا فروشگاه تعاونی، مراکز فرهنگی، باشگاه و... از این‌رو «اتوبوس- تریلی» در تقسیم‌بندی کارگری قرار می‌گرفت.

با کدام «کاروان» می‌روید؟
امروزه کاروان‌ها بنا به نوع کاربرد و متناسب با امکاناتی که دارند، به چند دسته تقسیم می‌شوند، حتی برخی از آنها دارای موتور هم هستند و دیگر نیازی نیست به یک اتومبیل دیگر وصل شوند، برخی از آنها تفریحی، شماری از آنها حرفه‌ای و تحقیقاتی و بعضی از آنها تجاری هستند و شما هر مقصد و نظری که داشته باشید، می‌توانید یکی از کاروان‌ها را برای سفر انتخاب کنید. در این بخش چند نوع از این کاروان‌ها را به شما معرفی می‌کنیم؛ انتخاب با شماست.

«کاروان»های کلاس «آ» اتوبوسی
این دسته از کاروان‌ها بزرگترین مدل این خانواده بوده که نیازی به کشنده ندارند و خود دارای موتور هستند. این کاروان‌ها بیشتر شبیه اتوبوسی هستند که در داخل آن به جای صندلی، تجهیزات رفاهی تعبیه شده است. این مدل معمولا دارای اتاق خوابی برای 2 تا 8 نفر، حمام و دستشویی و آشپزخانه‌ای با تجهیزات کامل، ازجمله اجاق گاز، مایکروفر و سینک ظرفشویی است. معمولا کابین راننده در این کاروان از بخش رفاهی آن مجزا بوده و دارای 2 صندلی برای راننده و سرنشین دوم است.

«کاروان»های کلاس «آ» کامیونی
این مدل نیز تجهیزات و امکاناتی کاملا مشابه با کلاس قبلی دارد و تنها تفاوت آن، این است که خودرو اصلی یک کامیون است که به خانه‌ای متحرک تبدیل شده است.

«کاروان»های کلاس «بی»
دسته دیگر کاروان‌ها که نسبت به مدل قبلی کوچکتر هستند و روی هزینه نگهداری کمتر در آنها تاکید شده، کاروان‌های کلاس «بی» نام دارند. این کلاس نیز نیروی محرکه خود را از موتور می‌گیرد و دارای یک آشپزخانه کوچک به همراه یک یخچال و تجهیزات مختصری برای آشپزی هستند. در برخی از این کاروان‌ها می‌توان ارتفاع سقف را به دلخواه تنظیم کرد. تجهیزات دیگر شامل سیستم روشنایی و یک باطری علاوه بر باطری موتور، آبگرم‌کن، دستشویی سیار و سیستم گرمایشی و سرمایشی است.

«کاروان»های وانتی
این دسته از کاروان‌ها به‌طور اساسی روی یک خودرو پیکاپ یا وانت بنا شده‌اند و قابلیت پیمودن هر نوع مسیری را دارند، به همین دلیل به آنها کاروان چند کاره گفته می‌شود. تجهیزات رفاهی این کاروان‌ها نیز تقریبا مشابه با مدل کلاس «بی» بوده و از این نظر تفاوت چندانی ندارند.

«کاروان»های تاشو
زمانی که می‌خواهید از این کاروان‌ها استفاده کنید، می‌توانید آن را باز و سوار کنید و هنگامی که از آن استفاده نمی‌کنید، می‌توانید برای اشغال فضای کمتر و حمل آسان‌تر، اجزای آن را جدا و جمع کنید. این مدل از کاروان‌ها قیمت مناسبی دارند و هنگام باز شدن فضای بزرگی را در اختیار خریدار قرار می‌دهند. البته باید گفت که کاروان تاشو از خود نیروی محرکه‌ای ندارد و هنگام سفر باید به وسیله یک اتومبیل یا وانت بکسل شود.

«کاروان»های تریلر
این مدل نیز مانند مدل قبلی فاقد موتور بوده و باید توسط اتومبیل دیگری بکسل شود. ولی این مدل قابلیت جمع شدن را نداشته و همیشه شکلی ثابت دارد. این کاروان را می‌توان بسته به نیاز خود در اندازه‌های مختلف و با تجهیزات گوناگون سفارش داد.

«کاروان»های قطره اشکی
این مدل یکی از کوچکترین مدل‌های کاروان بوده و بیشتر شکلی همانند قطره دارد و به‌طور عمده نقش یک چادر مسافرتی را ایفا می‌کند. این کاروان‌ها را می‌توان به راحتی توسط اتومبیل یا حتی موتورسیکلت بکسل کرد.

«کاروان»های هیبرید
این کاروان‌ها ترکیبی از مدل تاشو و کاروان‌های تریلر هستند. یعنی بخشی از قسمت‌های آن ثابت و بخشی دیگر تاشو است.

«کاروان»های ویژه کشنده‌ها
این دسته از کاروان‌ها در بین کاروان‌های فاقد موتور بزرگترین اندازه را دارند و به همین منظور برای بوکسل شدن به وسیله کامیون‌ها و وانت‌های بزرگ مناسب هستند. در این مدل از کاروان، بخشی از بدنه ارتفاع بیشتری از زمین داشته و این همان قسمتی است که همانند یک تریلر روی قسمت پشت کامیون قرار می‌گیرد.

«کاروان»های حرفه‌ای یا «تریلرخانه»
«تریلرسفر»ها نیز از کاروان‌های بنیادین هستند که این بار نه برای زندگی بلکه برای انجام حرفه‌هایی چون بقالی دوره‌گردی، سلمانی و آرایشگری و عکاسی از آنها استفاده می‌کردند و ابداع‌کننده آنها نیز «کولی‌های رومانیایی» بودند که به صورت نیمه‌عشایری از دهه 1880 میلادی به بعد در این کاروان‌ها زندگی می‌کردند یا از طریق آنها به امرار معاش می‌پرداختند. اما «تریلر سفرها» در آمریکا و کانادا از اوایل دهه 1920 میلادی به بعد فعال شدند و این بار کسانی از آن برخوردار بودند که به‌عنوان «گردشگر» شناخته می‌شدند.
با گذشت زمان، تریلر قابل معاشرت‌تر شد و یک نام جدید در سال‌های 1930 و 1940میلادی، روی آن نهادند که «تریلر خانه» بود.

در دهه 1950 و 1960 میلادی «آر وی»ها به 2 دسته اساسی تقسیم شدند که یک دسته ویژه تفریح بود و دسته دیگر خانه متحرک بودند و هر 2 امکانات متفاوتی داشتند که در 2 نوع قابل‌دسترسی بودند. یک نوع آن به شکل اتوبوس یا مینی‌بوس و دیگری به‌صورت کاروان مجزا بود که توسط وانت یا یک خودرو شاسی‌بلند به‌صورت یدک کشیده می‌شد. نوع دوم 1400 کیلو وزن داشت و6 متر طول و خیلی راحت برای سفر تجهیز می‌شد و به راحتی در دسترس همه بود و یک نوع دیگر آن «پاپ.آپ» است که خیلی کوچکتر است و تنها 320 کیلو گرم وزن دارد و به راحتی می‌توان آن را با یک ماشین کوچک یدک کشید.

البته 3 نوع تریلر سفری دیگر نیز وجود دارد که یکی از آنها چرخ پنجم نامیده می‌شود و مانند یک کانکس به پشت تریلی وصل می‌شود و به سان یک 18 چرخ بزرگ است و کاربردهای خاصی دارد. همچنین نوع دیگر، آفرود یا ویژه خارج از جاده است که به آن «جیپ سفری» نیز گفته می‌شود. نوع سوم نیز تریلر «جعبه اسباب‌بازی» نامیده می‌شود و برای حمل موتورسیکلت است و در طول سفر می‌توان از رمپ عقب تاشوی آن موتورسیکلت را خارج کرد.

بنا به نوشته محققی به نام وحید فخری‌زاده، کاروان‌های امروزی تقریبا تمام تجهیزات موردنیاز زندگی روزمره را داشته و بسته به نوع‌شان امکانات زیادی دارند که دانستن‌شان خالی از لطف نیست. از جمله کولر، بخاری، تختخواب تاشو به تعداد 2 تا 8 عدد بسته به نوع کاروان، تلویزیون، آنتن، تلفن، فکس، اینترنت، اجاق گاز، اتو، ماشین لباسشویی، ماشین ظرفشویی، سینک ظرفشویی، مخزن آب 200 لیتری به بالا و مخزن بلک واتر یا فاضلاب و مخزن مواد شیمیایی که به مخزن «بلک‌واتر» می‌ریزد و برای کنترل بو است. همچنین برق 220 ولت، برق 12 ولت اضافه، آب گرمکن، بیسیم برای ارتباط اضطراری با پلیس، کمد و کابینت، یخچال، مخزن گاز، ماکروویو، لانه سگ و یک چادر و باربند روی سقف، یک سایبان در کنار خودرو که بسته است و در هنگام توقف می‌توان آن را باز کرد، 2 عدد لاستیک یدک، محل حمل دوچرخه، مبلمان راحتی، حمام و توالت و سیستم اطفای حریق.همچنین اتصالات خارج از «آروی» که برای پرکردن مخزن آب و خالی کردن مخزن «بلک واتر» است و ترمز کمکی که برای زمانی که خودرو در یک سطح شیب‌دار اقامت می‌کند، برای امنیت بیشتر از آن استفاده می‌شود.

از سوی دیگر از2 جفت جک برای تنظیم ارتفاع کاروان در زمانی که کاروان روی سطح شیب‌دار است، برای اینکه در زمان توقف وزن خودرو بر روی چرخ‌ها نباشد استفاده می‌شود. باید گفت کاروان‌ها در امریکا و اروپا از بیمه ویژه استفاده می‌کنند و فقط زمانی که کاروان در سفر است، حق بیمه می‌پردازند.
کاروان‌های امروزی بسته به نوع و کلاس‌شان در چند اندازه مختلف ساخته می‌شوند و مجهز به موتورهای قوی 6 و 8 سیلندر بنزینی و دیزلی هستند. بسته به نوع‌شان، همواره از موتورهای قوی‌تر نسبت به مدل پایه استفاده می‌کنند و همه مشخصات فنی و ایمنی آنها کاملا به‌روز است و تمام فاکتورهای امنیتی و رفاهی را دارا هستند.

به راه افتادن «کاروان»های خانوادگی
نخستین کاروان‌ها برای اهداف عملی به جای تفریح و سرگرمی ساخته شدند؛ از قبیل ارائه سرپناه و محل اقامت برای افرادی که در سفر بودند یا برای رسیدن به یک محل جدید اقامت مورداستفاده قرار می‌گرفت.
در سال 1810 میلادی در اروپا، واگن‌های ساخته شده فقط به جابه‌جایی بار و افراد می‌پرداختند و در فرانسه در حدود سال 1810میلادی به بعد این واگن‌ها توسعه داده شدند. در ادامه کاروان‌ها در سال‌های دهه 1820 میلادی توسط انگلیسی‌ها برای جابه‌جایی نوازندگان و مجریان سیرک استفاده می‌شدند و کولی‌ها نیز در سال‌های 1850میلادی شروع به زندگی در کاروان‌ها کردند.
درنهایت در سال 1910میلادی در کانادا، نخستین کاروان روی شاسی کامیون ساخته شد. با این حال برخی نیز می‌گویند، در استرالیا نخستین و بهترین کاروان در سال 1929میلادی ساخته شد که بعد از بازسازی در موزه GOOLWA (موزه ملی استرالیا) نگهداری می‌شود.

در دهه 1930میلادی در ایالات‌متحده همزمان با راه افتادن صنعت خودرو، صنعت مدرن «آروی»، یا صنعت «خانه‌های همراه» یا کاروان مسافرتی نیز راه افتاد و عده‌ای از مردم به خرید کامیون و تجهیز آن و فروش به عنوان کاروان مسافرتی روی آوردند.
در ابتدا این خودروها 9 متر طول داشتند و امکانات اولیه زندگی را دارا بودند و در دهه 1950میلادی تولیدکنندگان شروع به ساختن کاروان کردند.
امروز، اگر کسانی با خودرو کاروان سفر می‌کنند، برای استراحت باید به جایی بروند که در طول راه مخزن آب کاروان‌شان را پر کنند یا مخزن فاضلاب (بلک‌واتر) کاروان‌شان را در محل ویژه تخلیه کنند. همچنین کپسول گاز خوراک‌پزی کاروان را پر کرده و از در دسترس بودن برق 220 ولت و دیگر خدمات بهره‌مند شوند. این محل‌ها بر روی نقشه با علامت «آروی» مشخص شده‌اند و «آروی» به معنای اردوگاه تفریحی ویژه کاروان‌ها در پارک‌های ملی امریکا و اروپا است.