رسوایی فولکس‌واگن و آینده مبهم خودروهای دیزل سواری

به گزارش پایگاه خبری «عصر خودرو»، ابعاد این تقلب تا جایی پیش رفت که درنهایت مدیرعامل فولکس‌واگن مجبور به استعفا شد و هم‌اکنون فولکس‌واگن با جرایم بسیار سنگینی در آمریکا و اروپا روبرو است و انتظار می‌رود عمق بحران به‌زودی بیش از این افزایش پیدا کند. تقلب گسترده فولکس‌واگن باعث شده تردیدهای جدی در زمینه توانای موتورهای دیزل سبک در برابری و رقابت با نمونه‌های بنزینی به وجود بیاید، امری که شاید حتی آینده این موتورها را هم به خطر بیاندازد.
****
از سال 2009 فولکس‌واگن از نرم‌افزار خاصی بر روی 482هزار خودروی دیزل سواری پاک فروخته شده در آمریکا استفاده کرده که باعث می‌شود سیستم مهار آلودگی خودروها فقط موقعی که خودرو در آزمایشگاه تحت آزمایش سنجش آلودگی قرار گیرد کار می‌کند و در بقیه زمان‌ها خودرو آزاد است تا ترکیبات خطرناک در هوا منتشر کند. می‌توان حدس زد وقتی بازرسان سازمان حفاظت از محیط زیست آمریکا (EPA) متوجه این موضوع شدند چقدر جا خوردند.
چند روز پیش، EPA اعلام کرد که فولکس‌واگن خیلی وقیحانه "مقررات هوای پاک" آمریکا را نقض کرده است. EPA نه‌تنها به این شرکت آلمانی دستور داده که ایراد همه خودروهای مذکور که شامل نسخه‌های تزریق مستقیم دیزلی مدل‌های گلف، جتا، بیتل و پاسات بوده را برطرف کند بلکه می‌تواند جریمه سرسام‌آوری معادل با 18 میلیارد دلار به این شرکت تحمیل کند. اداره حقوقی این سازمان حتی ممکن است ادعای ارتکاب عمل مجرمانه را علیه شرکت فولکس‌واگن مطرح کرده و آن‌ها را تحت تعقیب کیفری قرار دهد.
فولکس‌واگن در بد مخمصه‌ای گیر کرده است به‌ویژه آنکه گستره این رسوایی از بازار آمریکا هم فراتر رفت. روز سه‌شنبه هفته گذشته فولکس‌واگن اعتراف کرد که یازده میلیون خودروی دیزل پاک فروخته شده در سراسر دنیا که بخش عمده آن به نظر می‌رسد در اروپا باشد حاوی نرم‌افزاری است که بازرسان را فریب می‌دهد. با تایید این خبر مدیر عامل فولکس‌واگن "مارتین وینتر کورن" روز چهارشنبه استعفا داد. شرکت فروش مدل‌های 2015 و 2016 دیزل پاک را در بازار آمریکا متوقف کرد و باید مشکل میلیون‌ها خودروی موجود در بازار را نیز برطرف کند. از قبل شرکت مبلغ 7.3 میلیارد دلار برای برطرف کردن مشکل کنار گذاشته است. در ضمن سهام فولکس‌واگن در بازار بورس با کاهش شدیدی روبرو شد به‌گونه‌ای که شرکت در هفته گذشته یک‌سوم ارزش خود را از دست داد.
این رسوایی اما چند سوال مهم‌تر را ایجاد کرد؛ چرا فولکس‌واگن در گام اول مرتکب این فریبکاری شد؟ و چطور برای این شرکت آن‌چنان آسان بود که موضوع را برای سال‌ها از بازرسان آمریکایی مخفی نگه دارد؟ برای آنکه از داستان سر دربیاوریم باید به‌صورت خلاصه تاریخچه خودروهای دیزل پاک –خودروهایی که فولکس‌واگن نیز می‌فروخت– را مرور کنیم.
چرا موتورهای دیزل پاک؟
خودروهای دیزل سواری قرار بود که مصرف و آلودگی کمتری داشته باشند. می‌دانیم که دو نوع موتورهای احتراق داخلی هستند که امروزه به‌صورت انبوه در دسترس قرار دارند و البته هرکدام از آن‌ها مزیت‌ها و عیب‌هایی دارند. از گذشته خودروهای دیزلی در اروپا محبوب بودند و یکی از مهم‌ترین مزیت‌های آن‌ها مصرف سوخت کمترشان است. هر لیتر سوخت دیزل در مقایسه با بنزین، انرژی بیشتری دارد و در ضمن موتورهای دیزلی ذاتا از بازدهی بیشتری نسبت به موتورهای بنزینی برخوردار هستند. این دو عامل در کنار هم باعث می‌شود که پیمایش یک خودرو دیزلی با مقدار معینی سوخت 30% بیشتر از نوع بنزینی هم‌رده خود باشد. اما یک مشکل در این میان وجود دارد؛ درحالی‌که خودروهای دیزلی مصرف کمتری دارند و درنتیجه دی‌اکسید کمتری منتشر می‌کنند، مقدار بیشتری دی‌اکسیدهای ازت ( عامل تشکیل مه دود) و همچنین ذرات معلق منتشر می‌کنند که هر دوی این آلاینده‌ها می‌توانند تاثیرات جدی و خطرناکی بر سلامتی داشته باشند.
به‌صورت تاریخی، اروپا با این چالش از طریق اعمال مقررات آلودگی آسان‌تر برای خودروهای دیزلی در ازای بهره‌مندی از مصرف سوخت کمتر کنار آمده است هرچند به نظر می‌رسد اروپا با وضع استانداردهای آلودگی آسان‌تر علاوه بر سود بردن از مصرف سوخت کمتر منافع دیگری را نیز دنبال می‌کند به‌ویژه آنکه مالیات بر سوخت دیزل را به نحو معنا داری همیشه کمتر از مالیات بر سوخت بنزین اعمال کرده است. در حقیقت از ابتدای دهه نود اروپا متوجه شد که در زمینه خودروهای بنزینی دیگر قدرت رقابت با ژاپنی‌ها را ندارد و اگر چاره‌ای نیاندیشد نه‌تنها بازارهای دنیا را از دست می‌دهد بلکه همچون آمریکا بازارهای داخلی خود را نیز به آن‌ها واگذار می‌کند. با وضع مقررات آلودگی آسان‌تر و عرضه سوخت ارزان‌تر،  خودروهای دیزل سواری در بازار اروپا رشد کردند و اکنون در حدود نیمی از خودروهای سواری اروپا با سوخت دیزل کار می‌کنند و این یکی از دلایلی است که شهرهایی نظیر پاریس بعضا با مشکل جدی "مه دود" روبرو می‌شوند. در مقابل در ایالات متحده از دهه 1970 مقررات بسیار سخت‌گیرانه‌ای برای "مه دود" و دیگر آلاینده‌های مرسوم اعمال شده است که به همین دلیل خودروهای دیزل سواری در بازار آمریکا گسترش پیدا نکرده‌اند. تاکنون فقط مدل‌های معدودی توانسته‌اند استانداردهای سخت‌گیرانه انتشار اکسیدهای ازت در آمریکا را پاس کنند.
از سال 2009 خیلی چیزها در بازار آمریکا هم تغییر کرد؛ دولت اوباما علاوه بر استاندارد های آلایندگی، استانداردهای مصرف سوخت را هم در آمریکا اجباری کرد که اهمیت پیمایش بیشتر با مقدار معینی سوخت را افزایش داد. از طرف دیگر فناوری دیزل به‌تدریج با بکارگیری سوخت‌های کم گوگرد و موتورهای پیشرفته و فناوری‌های جدید مهار آلودگی، پاک‌تر شد. بنابراین خودروسازان علاقه زیادی به خودروهای دیزل پاک نشان دادند که در تئوری دیگر با تعارض بین عملکرد ( مصرف سوخت) و آلودگی روبرو نبودند. بنابراین گرچه سهم خودروهای سواری دیزلی در بازار آمریکا هنوز کمتر از یک درصد است اما این خودروها به‌طور فزاینده‌ای در بازار آمریکا در حال محبوب شدن هستند.
فولکس‌واگن چگونه تقلب کرد؟
از سال 2009، فولکس‌واگن بیش از 482هزار خودرو دیزل سواری پاک که از یک موتور چهار سیلندر توربوشارژ تزریق مستقیم استفاده می‌کنند در آمریکا فروخته است و از این نظر در پیشرو بازار بوده اما معلوم شد که فولکس‌واگن در مورد خودروهای دیزل پاک دروغ می‌گفت. فولکس‌واگن نمی‌توانست بین عملکرد و آلودگی تعادل برقرار کند و برای جبران آن دست به تقلب زد. اکنون ما می‌دانیم که از سال 2009 فولکس‌واگن یک کد پیچیده در نرم‌افزار خودروهای خود اضافه کرده که حرکت پدال و فرمان را ردیابی کرده و موقعی که حرکت آن دو حاکی از آن بوده که خودرو برای اندازه‌گیری مقدار اکسیدهای ازت در آزمایشگاه تست می‌شود، خودرو به‌صورت خودکار سیستم مهار آلودگی خود را فعال می‌کرده است. در بقیه زمان‌ها سیستم مهار آلودگی خاموش بوده است. بازرسان برای سال‌ها متوجه این تقلب نشدند. مشکل فقط به‌وسیله یک گروه مستقل به نام "انجمن بین‌المللی حمل‌ونقل پاک" (ICCT) تشخیص داده شد که تحقیق می‌کرد تا بفهمد چرا اختلاف زیادی بین عملکرد آزمایشگاهی و عملکرد در جاده بسیاری از خودروهای فولکس در اروپا وجود دارد. آن‌ها با محققانی در دانشگاه "ویریجینیای غربی" کار کردند. محققان دانشگاه یک سیستم اندازه‌گیری آلودگی به اگزوز خودروهای دیزل پاک فولکس‌واگن وصل کردند و از "سن دیاگو" تا "سیاتل" رانندگی کردند.
آنچه که محققان یافتند غافلگیر کننده بود؛ در جاده، فولکس‌واگن جتا 15 تا 35 برابر مقدار مجاز اکسیدهای ازت منتشر می‌کرد و فولکس‌واگن پاسات 5 تا 20 برابر! این خودروها خیلی بیشتر از آنچه که در آزمایشگاه اندازه‌گیری شده بود، آلودگی منتشر می‌کردند.  در ماه می 2014 هر دو گروه بازرسان "هوای آلوده کالیفرنیا" و "سازمان حفاظت محیط زیست آمریکا" از فولکس‌واگن خواستند که در این باره تحقیق کند و مشکل را برطرف نماید اما شرکت ادعا کرد که آن‌ها قبلا این کار را کرده‌اند. پس از ادعای آن‌ها، دوباره خودروها در آزمایشگاه عملکرد خوبی داشتند اما عملکرد رانندگی واقعی هنوز با آزمایشگاه همخوانی نداشت. پس از آن، بازرسان EPA به‌صورت جدی فولکس‌واگن را مورد بازخواست قرار دادند. باوجود تهدیدهای EPA حتی در مدل‌های 2016 که تاییدیه شماره گذاری گرفته بودند نیز این مشکل وجود داشت اما درنهایت فولکس‌واگن به وجود یک روش فریبکاری که به‌دقت در کد نرم‌افزاری مخفی شده اعتراف کرد و رسوا شد.
فولکس‌واگن دقیقا توضیح نداده چرا دست به این تقلب بزرگ زده است اما تحلیلگران بیرونی حدس‌های خوبی می‌زنند. زمانی که سیستم‌های مهار انتشار اکسیدهای ازت روشن هستند منجر به تضعیف عملکرد خودرو می‌شوند، موتور داغ‌تر کار می‌کند، با سرعت بیشتری فرسوده می‌شود و مصرف سوخت نیز بیشتر می‌شود. بعضی متخصصان اظهار کرده‌اند که مهار آلودگی ممکن است بر گشتاور موتور، شتاب گیری خودرو تاثیر داشته و از قابلیت رانندگی خودرو کاسته شود و حتی ممکن است میزان نویز خودرو افزایش پیدا کند.
به‌عبارت‌دیگر، فولکس‌واگن قادر نبوده است که خودروهای دیزلی تولید که مخلوطی ایده آل از عملکرد، مصرف سوخت، آلودگی و نویز کم باشد یا دست‌کم نمی‌توانسته‌اند این کار را با قیمت پایین و سودآوری مناسب انجام دهند. بنابراین، فولکس‌واگن این تضادها را با صرف‌نظر کردن از مهار آلودگی و فدا کردن پاکیزگی خودرو حل کردند و این کار را به‌وسیله طراحی نرم‌افزاری که بازرسان را فریب دهد انجام دادند، عملی غیرقانونی که نهایتا گرفتار شدند.
رسوایی فولکس‌واگن مشکلات آزمون‌های جاری اندازه‌گیری آلودگی را نیز بر ملا کرد. فولکس‌واگن اولین شرکتی نیست که به آزمون‌های اندازه‌گیری آلودگی حقه می‌زند. بنا بر گزارش‌های قبلی مسئولان آمریکایی در بخش "پایش هوای تمیز" تعدادی از سازندگان کامیون شامل کاترپیلار و ولوو قبلا در سال 1998 شبیه این کار را انجام داده بودند که توسط EPA شناسایی شدند. آن‌ها هم کامیون‌های خود را به‌گونه‌ای برنامه‌ریزی کرده بودند که آلودگی کمتری در آزمون‌های آزمایشگاهی در مقایسه با جاده منتشر می‌کردند. آلودگی اکسیدهای ازت کامیون به‌تدریج با افزایش پیمایش کامیون در سرعت ثابت، افزایش می‌یافت چیزی که در آزمون‌های آزمایشگاهی قابل تشخیص نبود.
اختلاف آزمایشگاه و شرایط واقعی جاده از کجا می‌آید؟
بخشی از مشکل اینجاست که بازرسان معمولا این خودروها را در شرایط آزمایشگاهی بر روی غلتک که بار جاده را شبیه‌سازی می‌کند، قرار می‌دهند و سپس خودرو چرخه رانندگی معینی را طی می‌کند. چون این فرایند رانندگی و بارگذاری روی خودرو از پیش قابل پیش‌بینی است بازی کردن با آن خیلی آسان است. با روش‌های جاری آزمون آلودگی خودرو در آزمایشگاه حتی اگر از کد نویسی خاصی برای فریبکاری استفاده نشود، می‌توان تنظیمات نرم‌افزار را به‌گونه‌ای انجام داد که پاکیزگی خودرو، در هنگام رانندگی واقعی فدای چیزهای دیگری شود که بیشتر برای راننده جذاب است. در حقیقت چون موتور هر مدل خودرو در هنگام آزمایش در آزمایشگاه در طیف نقاط مشخص و محدودی کار می‌کند کافی است همه سعی و تلاش طراحی و تنظیم دقیق سیستم‌های مکانیکی، کامپیوتری و نرم‌افزاری برای کاهش آلودگی فقط معطوف به همان نقاط محدود شود و در بقیه نقاط هدف اصلی بهبود عملکرد و قابلیت رانندگی خودرو باشد. همچنان که خودروسازان مدام بر پیچیدگی نرم‌افزارهای کنترلی برای تنظیم دقیق موتور می‌افزایند، فرصت‌های زیادی هم برای تقلب کردن آن‌ها فراهم می‌شود. در تئوری دولت‌های می‌توانند راه‌هایی برای سخت‌تر کردن فریبکاری پیدا کنند. قانون‌گذاران اروپایی دارند خودروسازان را مجبور می‌کنند مدل‌های 2017 را علاوه بر تست در آزمایشگاه، در جاده نیز تست کنند. این‌گونه قانون‌ها البته کار را برای فولکس‌واگن سخت‌تر می‌کند اگر بخواهد دوباره شیرین‌کاری بکند! اما همچنان به نظر نمی‌رسد این آخرین باری باشد که یک خودروساز با یک روش هوشمندانه حقه‌ای جدید رو کند. در ضمن رسوایی فولکس‌واگن مسائل دیگری در ارتباط با استانداردهای خودروها مطرح کرد. سیستم کامپیوتری و نرم‌افزاری پیچیده، ماهیت خودروهای مدرن امروزی است درحالی‌که این نرم‌افزارها طبق قانون "حق چاپ دیجیتال میلینیوم" (DMCA) سال 1998 محافظت می‌شود و هرگونه دستکاری این نرم‌افزارها غیرقانونی است. در ظاهر این قانون به خاطر آن است که دستکاری سیستم مهار آلودگی توسط مالکان خودرو را سخت‌تر کند اما این قانون کار را برای محققان مستقل هم سخت می‌کند تا با موشکافی کد نرم‌افزاری مشکلات را تشخیص دهند. بعضی متخصصان معافیت از قانون DMCA را پیشنهاد داده‌اند تا به محققان اجازه داده شود تست کنند و موتورها را ارزیابی کنند اما قبلا خودروسازان و EPA مخالفت خود را با این پیشنهاد اعلام کرده‌اند. احتمالا اگر این معافیت وجود داشت تقلب فولکس‌واگن زودتر برملا می‌شد.
رسوایی در آمریکا پایان داستان نبود. فولکس‌واگن اعلام کرد که تعداد 11 میلیون خودروی دیزل پاک که در آن‌ها از موتور نوع EA189 استفاده شده مشمول این تقلبکاری می‌شوند که عمده آن‌ها در اروپا به فروش رفته‌اند. شرکت می‌گوید در موتورهای دیزل جدیدش این مشکل وجود ندارد و آن‌ها با مقررات آلودگی اروپا مطابقت دارند. فعلا فولکس‌واگن کارت قرمز دریافت کرده و باید منتظر تبعات آن باشد. شرکت به‌طور واضح درباره خودروهایش دروغ گفته و از اجرای استانداردهای آلودگی در بازار آمریکا سرباز زده. در پاسخ شرکت فولکس‌واگن متعهد شده تا فروش فولکس‌واگن‌ها و آئودی‌های 2015 و 2016 که مجهز به موتور دیزل پاک TDI هستند را در آمریکا متوقف کند و احتمالا برای رفع مشکل خودروهای موجود فراخوان بزند. البته چون رفع مشکل همراه با کاهش عملکرد و افزایش مصرف سوخت است هنوز معلوم نیست واقعا چه تعداد مشتری برای رفع مشکل مراجعه خواهند کرد. در ضمن فولکس‌واگن علاوه بر میلیاردها دلار جریمه می‌تواند تحت تعقیب کیفری قرار گیرد. بر اساس "قانون هوای پاک" آمریکا به ازای هر خودرو ناسازگار با استاندارد، می‌تواند 37500 دلار جریمه از خودروساز اخذ شود. اگر دولت اوباما واقعا بخواهد آن را اجرا کند درمجموع حدود 18 میلیارد دلار می‌شود و این در حالی است که شرکت فولکس‌واگن سال گذشته 12 میلیارد دلار سود داشته است. فولکس‌واگن از لحاظ فروش، بزرگ‌ترین خودروساز دنیا است اما مانند رقبای خود نظیر تویوتا سودآور نیست و تاکنون برای ورود به بازار آمریکا خیلی تلاش کرده است. لذا این موضوع می‌تواند به یک چالش عظیم برای این خودروساز تبدیل شود. این حادثه همچنین سوالاتی در مورد آینده خودروهای دیزل سواری پاک ایجاد کرد. دیزل پاک در تئوری یک فناوری واقعا امیدوارکننده است. این خودروهای می‌توانند هم مصرف سوخت و هم آلودگی کمتر داشته باشند اما این رسوایی سوالات جدی درباره اینکه خودروسازان چقدر واقعا می‌توانند همزمان به هر دو برسند، ایجاد کرد.
رسوایی فولکس‌واگن و سوالات بی‌پاسخ
در اینجا سوالات مهم‌تری مطرح می‌شود؛ چرا درحالی‌که فولکس‌واگن صریحا اعلام کرده با تقلب، سیستم مهار آلودگی خودرو در رانندگی واقعی را خاموش می‌کند، متعهد نشده است که فروش خودروهای خود در اروپا را متوقف کند؟ آیا بر اساس استانداردهای اروپایی چنین عملی مجاز است؟ قبلا اشاره شد که تقلب صرفا شامل کد نویسی ویژه نمی‌شود و هرگونه تنظیمات نرم‌افزاری که صرفا بر مهار آلودگی در آزمون آزمایشگاهی تمرکز کند و میزان انتشار آلودگی در جاده تفاوت فاحشی با آزمایشگاه داشته باشد ممنوع است و این البته در استانداردهای اروپایی هم پیش‌بینی شده است. برای یافتن جواب این سوال باید به سلسله گزارش‌های "انجمن بین‌المللی حمل‌ونقل پاک" مراجعه کرد که دست‌کم از سال 2013 شواهد محکمی دال بر تفاوت بسیار زیاد آلودگی خودروهای دیزل سواری در جاده و آزمایشگاه ذکر کرده که البته به‌صورت کلی به خودروهای دیزلی اشاره کرده و خودروساز خاصی را مستثنی نکرده است. در حقیقت قانون‌گذاران و بازرسان و احتمالا سیاست‌گذاران اروپایی می‌دانند که گرچه ممکن است در همه خودروهای دیزل سواری کد ویژه فریبکاری تعبیه نشده باشد، اما دست‌کم تنظیمات نرم‌افزاری به‌گونه‌ای صورت می‌گیرد که تمرکز بر کاهش آلودگی در آزمایشگاه است چون در غیر این‌صورت قیمت تمام شده خودروهای دیزل سواری پاک افزایش شدید یافته و قدرت رقابت با خودروهای بنزینی را از دست می‌دهد. به‌عبارت‌دیگر "اگر حکم شود که مست گیرند در شهر هر آنچه هست گیرند."