با قرعه‌کشی نمی‌توان بازار خودرو را تنظیم کرد

به گزارش پایگاه خبری «عصر خودرو» به نقل از ایسنا، پایان عرضه خودرو در قالب فرآیند قرعه‌کشی از ابتدای سال 1401، از جمله اصلی‌ترین وعده‌های وزیر صنعت، معدن و تجارت طی قریب به یکسال اخیر بوده است و با تاکیدی که سخنگوی وزارت صمت ابتدای دی ماه کرد، تحقق این وعده را قوت بیشتری بخشید.

به گفته این مقام مسئول وعده حذف قرعه‌کشی تا پایان امسال همچنان بر قوت خود باقیست و قرعه‌کشی‌ها تا پایان امسال به صورت کامل، از دستور خارج خواهد شد. 

در شرایطی که کمتر از دو ماه تا پایان سال باقی‌ نمانده است، نه‌تنها این موضوع محقق نشده؛ بلکه در آخرین طرح قرعه‌کشی ایران‌خودرو، 9 میلیون و 600 هزار نفر برای 21 هزار دستگاه خودرو ثبت‌نام کرده‌اند؛ بررسی‌ها نشان می‌دهد شانس برنده‌شدن در این قرعه‌کشی تقریباً کمتر از 0.2 درصد بوده است. این اتفاقات سبب شده است که از قرعه‌کشی خودرو به عنوان یک لاتاری ملی یاد شود.

در حال حاضر افرادی که قصد خرید خودرو ندارند هم دوست دارند، شانس خود را برای یک سرمایه‌گذاری کوتاه‌مدت امتحان کنند؛ از همین روی فاصله عرضه و تقاضا نجومی می‌شود؛ بطوری که دیدیم حدود 13 درصد جمعیت کشور در آخرین طرح فروش ایران‌خودرو شرکت کردند.

از تیرماه سال جاری علاوه بر فروش خودرو از طریق قرعه‌کشی، عرضه خودرو در بورس کالا علیرغم نظرات موافق و مخالف بسیار، هم در دستور کار وزارت صمت قرار گرفت. این بحث و کشمکش موافقان و مخالفان عرضه خودرو در بورس کالا از روز گذشته (دوشنبه 3 بهمن ماه)، با نامه رئیس شورای رقابت به رئیس سازمان بورس، وارد فاز تازه‌ای شد.

به نظر می‌رسد در شرایط فعلی عرضه خودرو در بورس کالا، با کاهش تقاضای سرمایه‌ای و سفته‌بازی، نتایج مطلوب‌تر و رضایت‌مندی بیشتری برای خودروسازان و مصرف‌کنندگان به دنبال دارد.

عرضه خودرو در بورس، نوسان‌گیران را به حاشیه می‌برد

در همین رابطه، مرتضی شجاعی- کارشناس بازار و صنعت خودرو در گفت‌وگو با ایسنا، ضمن اشاره به وجود سه نوع تقاضا در بازار خودرو، اظهار کرد: گروه اولِ متقاضیِ همیشگی خرید خودرو، مصرف‌کنندگان حقیقی هستند؛ این در شرایطی است که طی سال‌های اخیر، افزایش قیمت خودرو در بازار آزاد، توان خرید این افراد را کاهش داده و این دسته فقط به خرید خودرو از طریق قرعه‌کشی و بورس کالا امید دارند.

وی ادامه داد: گروه بعدی متقاضیان خودرو، سرمایه‌گذاران هستند. برخی از افراد بر اساس پیش‌بینی‌های خود از بازار به روش قرعه‌کشی، بورس کالا یا حتی از بازار آزاد خودرو موردنظر خود را خریداری کرده و تا مدتی نگه می‌دارند. در نهایت اما گروه سوم خریداران خودرو، نوسان‌گیران هستند؛ این گروه در قرعه‌کشی خودرو با هر روشی از جمله اجاره کد ملی دیگران وارد چرخه قرعه‌کشی می‌شوند.

این کارشناس خودرویی کشور تاکید کرد: خوشبختانه این سبک از تقاضاهای نوسان‌گیران، در عرضه خودرو در بورس کالا وجود ندارد؛ بر همین اساس هم در آخرین قرعه‌کشی خودرو حدود 10 تا 11 میلیون نفر ثبت‌ درخواست کردند، اما در عرضه همان خودروها در بورس کالا نفرات کمتری مشارکت داشتند.

برای مصرف‌کنندگان، عرضه خودرو در بورس کالا مناسب‌تر است؛ چراکه به‌ دلیل رقبای کمتر در این بخش، احتمال خرید خودرو از طریق بازار سرمایه بیشتر استشجاعی در رابطه با کاهش تقاضای نوسان‌گیران از عرضه خودرو در بورس کالا، تصریح کرد: خرید خودرو از بورس کالا علاوه بر دستورالعمل‌های خاص بورس کالا، هزینه‌هایی از جمله 14 درصد بیمه، عوارض و مالیات و سختی مسیر بورسی شدن را دارد، به همین خاطر هم این بازار جذابیت نوسان‌گیری ندارد و تقاضای سرمایه‌ای و سفته‌بازی در بازار سرمایه کاهش‌ یافته است. این درحالیست که برای مصرف‌کنندگان، عرضه خودرو در بورس کالا مناسب‌تر است؛ چراکه به‌ دلیل رقبای کمتر در این بخش، احتمال خرید خودرو از طریق بازار سرمایه بیشتر است.

وی با بیان اینکه نرخ عرضه خودرو در بورس کالا نزدیک به نرخ بازار آزاد است، گفت: همین مسئله شانس موفقیت مصرف‌کننده در خرید خودرو از بورس را نسبت به حالت قرعه‌کشی بیشتر می‌کند؛ البته این مورد سبب شده تا تقاضای حداقلی بازار خودرو تقریباً به سمت صفر میل پیدا کند و پس از آن نیز اثر افزایش نرخ ارز بر بازار خودرو را کاهش دهد. به عبارتی عرضه خودرو در بورس کالا، بازار آزاد را متعادل نگه می‌دارد.

با قرعه‌کشی نمی‌توان بازار را تنظیم کرد

شجاعی در همین رابطه ادامه داد: از طرفی عرضه خودرو از مجرای قرعه‌کشی باعث تنظیم بازار نمی‌شود، به طور مثال زمانی که نرخ دلار 15 درصد رشد دارد، قیمت خودرو در بازار آزاد تا 25 درصد هم به‌صورت اسمی افزایش پیدا می‌کند و به‌نوعی در این حالت قیمت‌گذاری بازار آزاد تحت‌تأثیر شدید نوسانات نرخ ارز شکل می‌گیرد. ضمن اینکه فروش خودرو با شیوه قرعه‌کشی به‌نوعی شفاف هم نیست.  

این کارشناس صنعت و بازار خودرو کشور، تصریح کرد: در دوره قرعه‌کشی خودرو نهادهای نظارتی از جمله وزارت صمت به دلیل نامشخص بودن فرآیند عرضه، نماینده‌ای را برای نظارت بر عملکرد و قرعه‌کشی معرفی می‌کردند اما به دلیل استانداردها و الزامات بورس، عرضه خودرو در بورس کالا شفاف‌تر و حتمی‌تر است. به طور مثال اخیراً تعداد عرضه خودرو یکی از گروه‌های خودرویی در بورس کالا، کمتر از میزان تعهد اولیه‌اش بود و همین دلیلی برای ابطال معاملات آن در تالار خودرو بازار سرمایه شد. البته بهتر است این‌طور بگوییم که این مسئله به کمک سازوکار نظارتی شفاف بورس تشخیص داده شد و ظرفیت نظارتی بورس، به صنعت خودرو کمک می‌کند.

سود عرضه خودرو در بورس کالا به جیب چه کسی می‌رود؟

وی ضمن اشاره به آسیب‌های قیمت‌گذاری دستوری خودرو بر خودروسازان، گفت: یکی از نکات قابل توجه این است که افزایش قیمت خودرو با تورم کشور متناسب نیست. در دولت سیزدهم شرکت‌های سایپا و ایران‌خودرو تنها یکبار افزایش قیمت داشته‌ که البته مانع فشار سیاسی نیز در این موضوع مؤثر بوده است؛   اما به نظر می‌رسد بورس می‌تواند این فشار را کاهش دهد.

آسیب قیمت‌گذاری دستوری دولت (قیمتی پایین‌تر از هزینه تمام شده تولید) به‌قدری زیاد بوده که اگر در کوتاه‌مدت هم سقف قیمتی گذاشته نشود، جبران نخواهد شد

شجاعی در رابطه‌ با کشف قیمت بالاتر خودرو نسبت به کارخانه در بورس گفت: در این ‌خصوص باید هزینه تمام شده تولید مجددا مورد بازبینی قرار گیرد یا اینکه در بورس کالا برای خودروساز سقف قیمت گذاشته شود. البته آسیب قیمت‌گذاری دستوری دولت (قیمتی پایین‌تر از هزینه تمام شده تولید) به‌قدری زیاد بوده که اگر در کوتاه‌مدت هم سقف قیمتی گذاشته نشود، جبران نخواهد شد.

وی افزود: میزان زیان ایران‌خودرو و سایپا تا پیش از عرضه خودرو در بورس کالا به دلایل مختلف از جمله ناکارآمدی‌ها، هزینه‌های سیاسی و پروژه‌های غیراقتصادی حدود 110 الی 115 هزار میلیارد تومان بوده است اما سهم بزرگی از آن به دلیل قیمت‌گذاری دستوری دولت است؛ چرا که همین شرکت‌ها در دهه 80 سودده بوده‌اند. چنانچه سود عرضه خودرو در بازار سرمایه برای این چند ماه را 6000 الی 7000 میلیارد تومان در نظر بگیریم، در مقایسه با زیان شرکت‌ها درگذشته و عایدی کوتاه‌مدت آن‌ها، این مقدار سود رقمی نیست که بر اساس آن گفته شود باعرضه خودرو در بورس، رانت وحشتناکی به خودروسازها می‌رسد.

شجاعی بدترین شیوه عرضه خودرو در شرایط نوسانی و افزایشی نرخ ارز را قرعه‌کشی دانست و گفت: به گفته برخی از نمایندگان مجلس کل سود عرضه خودرو در بورس به جیب خودروسازها می‌رود نه دولت؛ به همین دلیل این شیوه عرضه صحیح نیست. درحالیکه در این شرایط به‌جای کنارگذاری کامل بورس، بایستی سازوکار مناسبی برای تخصیص سود آن تعریف شود.

خودروسازان برای عرضه خودرو در بورس، برنامه بلندمدت بدهند

این کارشناس خودرویی کشور ارائه برنامه بلندمدت را راهکاری در جهت بهبود عرضه خودرو در بورس خوانده و تاکید کرد: خودروسازان با الزام خود بر یک برنامه منظم بلندمدت و اعلام آن توسط بورس کالا می‌توانند این شائبه مهندسی عرضه خودرو در جهت افزایش قیمت را از بین ببرند. با بررسی قیمت خودروهای بازار آزاد متوجه می‌شویم که قیمت خودروهای عرضه شده در بورس به نسبت سایر خودروهای عرضه نشده متعادل‌تر است؛ نکته جالب‌توجه این است برخی از افرادی که در حال حاضر با عرضه خودرو در بورس کالا مخالفت می‌کنند، در دوره قرعه‌کشی خودرو می‌گفتند عرضه خودرو باید به بورس کالا منتقل شود.