خودروهای نفس‌گیر

به گزارش پایگاه خبری «عصر خودرو» به نقل از دنیای اقتصاد، این تنها خبری نیست که در روزها و هفته‌های گذشته از تصادف اتوبوس‌ها، کامیون‌ها و کشنده‌ها منتشر می‌شود. به فاصله چند ساعت از انتشار این خبر، تصادف دیگری در جاده یاسوج - شیراز رقم خورد، در این تصادف یک دستگاه تریلر به علت نقص فنی در ترمز‌ها با 15 خودروی سواری که بیشتر وانت‌بارهای دوره‌گرد، خودروهای پارک‌شده و عابرین پیاده بودند برخورد کرد. تعداد کشته‌های این تصادف تا زمان نگارش این گزارش به شش تن رسیده است. اگرچه عوامل انسانی و ناایمن بودن جاده‌ها در بروز این تصادفات بی‌تاثیر نیستند اما فرسودگی اتوبوس‌ها، کامیون‌ها و کشنده‌ها روی دیگر حوادث جاده‌ای کشور است، حوادثی که تصادفات جاده‌ای را بیش از استانداردهای جهانی در کشورمان رقم زده است. تحریم‌ها، تورم و کاهش تولید خودروهای تجاری، باری و مسافری از یک طرف منجر به اوج‌گیری فرسوده‌ها شده و از سوی دیگر آمار تصادفات جاده‌ای را افزایش داده است.

طبق آمارهای رسمی در شرایط کنونی میانگین سن فرسودگی اتوبوس‌های برون‌شهری دیزلی به 14سال و سن کامیون و کشنده‌های کشور نیز به 20سال رسیده است.  در این زمینه چندی پیش معاونت صنایع حمل‌و‌نقل وزارت صمت به همت حسن کریمی سنجری گزارشی منتشر کرد که در آن از فرسودگی 50درصدی ناوگان برون‌‌شهری خبر داده بود. طبق این گزارش 83درصد از اتوبوس‌ها و مینی‌بوس‌های کشور و همچنین 47درصد از کامیون‌ها و کشنده‌های دیزلی فرسوده هستند. این میزان فرسودگی بدان معناست که سال‌هاست خروج فرسوده‌ها چندان در دستور کار دولت‌ها نبوده که همین امر حالا به رشد تصادفات جاده‌ای دامن زده است.

طبق این گزارش طی هشت سال گذشته تعداد کامیون‌ها و اتوبوس‌های فعال جاده‌ای در کشور 12 درصد کاهش یافته؛ در حالی که در همین بازه زمانی متوسط عمر کامیون‌های جاده‌ای از 4/ 17 به 3/ 19، متوسط عمر اتوبوس‌های جاده‌ای از 4/ 12 به 13 و متوسط عمر مینی‌بوس‌های جاده‌ای از 1/ 25 به 6/ 25 سال افزایش یافته است. آمار معاونت صنایع حمل‌و‌نقل وزارت صمت نشان می‌دهد 200هزار و 164 دستگاه مینی‌بوس، اتوبوس، کامیون و کشنده فرسوده در کشور وجود دارد. از این بین 94درصد از مینی‌بوس‌ها، 64درصد از اتوبوس‌ها و 47درصد از کامیون‌ها و کشنده‌های دیزلی جاده‌های کشور فرسوده هستند و می‌توان گفت 50درصد ناوگان بین‌شهری در ایران فرسوده محسوب می‌شود. گرچه در سال‌های گذشته بارها صحبت از نوسازی این ناوگان به میان آمده اما تاکنون هیچ اقدام موثری در این راستا انجام نشده است.

در سال‌های 94 و 95 دو طرح هدف‌گذاری شد تا 207هزار دستگاه خودروی تجاری در کشور نوسازی شوند، اما با گذشت حدود هشت سال تنها این هدف برای چهارهزار و 213 دستگاه محقق شده است و قطعا در این بازه خودروهای سنگین دیگری نیز به جمع فرسوده‌ها اضافه شده‌اند. در حالی 200هزار خودروی برون‌شهری فرسوده در کشور وجود دارد که تولید این دست از خودروها داخل کشور نتوانسته به نوسازی این خودروها کمک کند. در این زمینه واردات کامیون‌های دست‌دوم نیز با چالش‌های زیادی روبه‌روست و تاکنون نتوانسته در خروج فرسوده‌ها تاثیرگذار باشد.

از طرف دیگر تعهدات نوسازی‌های صورت‌گرفته نیز از طرف دولت تسویه نشده است؛ برای مثال در طرح کلید به کلید 713 دستگاه خودروی تجاری ازطریق سرمایه‌گذاری مستقیم سه شرکت خودروساز نوسازی شده، ولی تاکنون هزینه‌های سرمایه‌گذاری موردتعهد به سرمایه‌گذاران طرح بازپرداخت نشده است. این درحالی است که این طرح از سال 96 کلید خورده و قرار بود جایگزینی 205هزار ‌و 500 دستگاه فرسوده در پنج بخش کامیون (86‌هزار دستگاه)، کشنده (34هزار دستگاه)، کامیونت (شش‌هزار دستگاه)، اتوبوس (28هزار دستگاه) و مینی‌بوس (48‌هزار و 500 دستگاه) با تزریق 10میلیارد دلار از طرف دولت انجام شود. بالا رفتن عمر این ناوگان علاوه بر اینکه جان شهروندان را به خطر می‌اندازد، هزینه‌های زیادی به کشور تحمیل می‌کند. برای مثال مصرف بیش از 70درصد نفت و گاز (گازوئیل) در حمل‌ونقل کشور توسط ناوگان بین‌شهری انجام می‌شود. طبق گزارش وزارت صمت، اگر دولت اقدام به نوسازی این ناوگان کند، منافع حاصل از صرفه‌جویی آن به میزان قابل‌توجه 433/ 6میلیارد دلار خواهد بود. البته این رقم بعد از کسر هزینه‌های مرتبط با سرمایه‌گذاری است اما بدون در نظر گرفتن آن منافع حاصل بسیار بیشتر است.

طبق گزارش مذکور، منافع حاصل از جایگزینی 85هزار دستگاه کشنده، کامیون، کامیونت، اتوبوس و مینی‌بوس برون‌شهری، در بیشترین تعداد جایگزینی و به شرط محاسبه آن تا پایان سن زیر فرسودگی هر گروه خودرویی -که برای مینی‌بوس 8 سال، اتوبوس 10 سال و در مورد کشنده 16 سال است - رقمی معادل 436/ 12میلیارد دلار خواهد بود که از طریق کاهش مصرف سوخت به میزان 27میلیارد لیتر گازوییل برآورد می‌شود. طبق این گزارش که مربوط به سال 1401 است، روزانه حدود 86میلیون لیتر نفت گاز (گازوئیل) در کشور مصرف می‌شود و 70 درصد آن، یعنی حدود 60میلیون لیتر، در بخش حمل‌و‌نقل جاده‌‌ای مصرف می‌شود؛ همچنین به علت فرسودگی ناوگان برای 85هزار کامیون و کشنده، اتوبوس و مینی‌بوس مشمول طرح نوسازی، سالانه هزار و 890 و روزانه حدود 18/ 5میلیون لیتر سوخت ناوگان به هدر می‌رود.

این بدین معنی است که در صورت عدم اجرای طرح نوسازی حدود 230/ 13میلیارد لیتر گازوییل طی هفت سال در کشور به علت فرسودگی این تعداد ناوگان برون‌شهری هدر می‌رود. بر این اساس گزارش وزارت صمت پیشنهاد می‌دهد طی یک برنامه هفت‌ساله 15هزار مینی‌بوس نوسازی شود. صرفه‌جویی سوخت سالانه با جایگزینی یک دستگاه مینی‌بوس سه‌هزار و 760 دلار خواهد بود. همچنین در این گزارش گفته شده در برنامه هفت‌ساله باید 9هزار اتوبوس جایگزین شوند که منجر به صرفه‌جویی 25هزار و 400دلاری دولت به ازای هر جایگزینی اتوبوس خواهد شد. این رقم برای کامیون‌های 6 تا 10تن، سه‌هزار و 760دلار، برای کامیون‌های تا 18تن هفت‌هزار دلار و برای کامیون‌های تا 26تن، هفت‌هزار و 280دلار است. همچنین به ازای جایگزینی هر دستگاه کشنده دولت می‌تواند از طریق کاهش مصرف سوخت 16هزار و 380 دلار صرفه‌جویی  داشته باشد.

بنابراین اگر طرح نوسازی ناگان فرسوده اجرایی شود، دولت طی هفت سال می‌تواند 6میلیارد و 200میلیون دلار کمتر یارانه بپردازد.  در این طرح نوسازی ناوگان کشور پیش‌بینی شده است که در سال 1402 چهارهزار و 440 دستگاه، در سال‌های 1403 و 1404 هر کدام به میزان 23هزار و 750 دستگاه و در سال‌های 1405 و 1406 هرکدام 16هزار و 530 دستگاه جایگزینی خودروهای فرسوده انجام شود. با‌این‌حال با توجه به تجربیات گذشته چندان نمی‌توان امیدوار بود که این هدف محقق شود. همان‌طور که اشاره شد در سال‌های گذشته نیز بارها برنامه‌هایی برای نوسازی این ناوگان وجود داشته اما هرگز محقق نشده است، با این وجود باید دید آیا این بار سیاستگذار برای حفظ جان شهروندان و جلوگیری از هدررفت سرمایه‌های کشور مصمم است یا خیر.