نفس پایتخت به شماره افتاده است

به گزارش پایگاه خبری«عصرخودرو» به نقل از ایرنا، سازمان جهانی بهداشت(WHO) در جدیدترین گزارش خود 10 تهدید مهم برای سلامتی بشر در سال 2019 را اعلام کرد که آلودگی هوا و تغییرات آب و هوایی صدرنشین این لیست است. ایران نیز همانند دیگر کشورهای جهان با معضل آلودگی هوا دست و پنجه نرم می‌کند و شوربختانه برخی از شهرهای کشور بارها در صدر لیست شهرهای آلوده جهان قرار گرفته‌اند. آلودگی هوا در کشور مرزهای هشدار را درنوردیده است؛ باوجود هشدارهای سازمان‌های جهانی، تاکنون اقدام عملی و موثری برای کاهش آلودگی در ایران مشاهده نشده است. تعداد انگشت‌شمار روزهای پاک در کلانشهرها خود گواه روشنی بر این مساله است. آلودگی هوا مهمان همیشگی شهرهایی همانند تهران، اراک، زابل، شده است.

اما ماجرای آلودگی هوا در پایتخت کمی متفاوت است، هوا نیز مانند صدها مساله دیگر به مساله‌ای سیاسی تبدیل شده است. معضلی که دود آن به چشم تمامی شهروندان فارغ از هر نگرش و گرایش حزبی و سیاسی می‌رود.دو دهه قبل آلاینده «منوکسیدکربن» به عنوان آلاینده اصلی و شاخص هوای شهر تهران مطرح بود. طی سال‌های بعد و در اوایل دهه هشتاد با الزام به رعایت استاندارد حداقلی یورو دو در خودروها، این آلاینده مهم هوای تهران و دیگر شهرهای بزرگ و صنعتی کشور به‌تدریج جای خود را به ذرات معلق هوا داد، به‌نحوی که هم‌اکنون ذرات معلق به‌ویژه ذرات با قطر کوچک‌تر از دو و نیم میکرون، اصلی‌ترین آلاینده هوا در غالب روزهایی است که کیفیت هوای تهران در وضعیت ناسالم قرار می‌گیرد.

به گفته رییس سازمان محیط زیست ایران ، مشکل اصلی تهران، آلودگی هواست و برای تنفس هوای پاک باید مقابل پدرخوانده‌های قدرتمند ایستاد؛ پدرخوانده‌هایی که هیچ‌گاه نامی از آن‌ها به میان نیامد و همچنان در پشت پرده بی‌محابا می‌تازند و آسمان پایتخت را تیره‌تر می‌کنند. آلودگی هوا به کلاف سردرگمی تبدیل شده که هر ازچندگاهی مسئولان انگشت اتهام کم‌کاری را به‌سوی یکدیگر نشانه می‌روند اما همچنان قصه آلودگی هوای تهران ادامه دارد. براساس قانون، سازمان حفاظت از محیط زیست با همکاری 15 سازمان ، نهاد و ارگان همانند شهرداری ، وزارت کشور و ... مسئولیت حل این بحران را برعهده دارند. مسئولیتی که بسیاری از نهادها و سازمان از زیر بار آن شانه خالی کرده‌اند و سازمان محیط زیست را متولی اصلی آن می‌دانند.

معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست آلودگی هوا را مساله پیچیده‌ای‌ می‌داند و راهکار آن را در مشارکت جدی سیاسیون و اجرای طرح‌های موثر و کاربردی تعریف می‌کند. به گزارش ایسنا، مسعود تجریشی با اشاره به اینکه در حال حاضر 20 میلیون هکتار منشأ گرد و غبار در کشور وجود دارد که باعث آلوده شدن هوا در شش ماه از سال می‌شود، گفت:«وضعیت آلودگی هوا طی چند دهه گذشته بدتر شده است، متاسفانه ما نسل خودخواهی هستیم و با بی‌توجهی و زیاده‌خواهی باعث شدیم نسل بعدی در دسترسی به منابع طبیعی، آب، هوا و ... با مشکل مواجه شوند. به موضوع آلودگی هوا باید نگرش ملی و منطقه‌ای داشت تا بتوان از این دریچه این مشکل را به صورت اساسی حل کرد. سال 95 کارگروهی در هیات دولت با هدف مدیریت آلودگی هوا تشکیل شد. خروجی آن مصوباتی بود که اغلب آن‌ها اجرایی شده است. پیش از تشکیل این کارگروه مصوباتی برای کاهش آلودگی هوا داشتیم ولی به دلیل کمبود منابع مالی، بی‌توجهی سازمان‌ها و نبود هماهنگی بین‌بخشی، بسیاری از آن‌ها به مرحله اجرا نرسیده بود.برای اجرای دقیق مصوبات این کارگروه هم باید از ابرازهای تشویقی و هم بازدارنده استفاده کرد تا بتوان به نتیجه دلخواه در این حوزه رسید. در مرحله اول باید به دنبال اجرای اقدامات فنی و قانونی برای کاهش آلودگی هوا باشیم و بعد انتظار داشته باشیم که مردم با تغییر الگوی رفتاری خود در این حوزه وارد میدان شوند».

تجریشی بر ضرورت انجام به‌موقع معاینه فنی تاکید کرد و گفت:«امسال تعداد خودروهایی که برگه معاینه فنی در تهران دریافت کرده‌اند نسبت به سال گذشته 500 هزار مورد بیشتر بوده که همین وضعیت نقش بسزایی در کاهش آلودگی هوای پایتخت داشته است. با یکپارچه شدن سیستم معاینه فنی خودروهای سبک و سنگین در کشور بسیاری از مشکلات گذشته مرتفع شده و امید است دیگر کمتر شاهد باشیم که خودروهایی موفق به دریافت برگه معاینه فنی شوند که استاندارد لازم را ندارند. در کنار این موارد خودروسازان باید مسئولیت خود در این حوزه را بپذیرند و با برخی مذاکرات و صرف توجه به درآمدزایی به سلامت مردم آسیب نرسانند».

آلودگی هوای تهران پیشینیه طولانی دارد. بیش از نیم قرن است که شهر تهران با این معضل دست و پنجه نرم می‌کند. آلودگی هوا تحت تاثیر شرایط آب و هوایی، اقلیمی و میزان انتشار آلاینده‌ها از منابع مختلف، است. معاون نظارت و پایش محیط زیست استان تهران در گفت‌وگو با «قانون» درباره عوامل آلوگی هوا گفت: «شرایط توپوگرافی و اقلیمی تهران به‌گونه‌ای است که این شهر را مستعد آلودگی هوا می‌کند. از غرب تهران رشته کوه البرز شروع می‌شود که در واقع بخش شمالی تهران را پوشش می‌دهد. در شرق هم رشته‌کوه‌هایی داریم که تهران را شبیه نیم‌کاسه‌ای درآورده است. جهت باد غالب تهران هم غرب به شرق است. اگر وزش باد داشته باشیم این وزش باد آلودگی را به تهران می‌آورد و امکان خروج از غرب به شرق را نخواهد داشت. از طرف دیگر خیلی از روزها با پدیده واروندگی دما مواجه هستیم. هنگامی‌که وارونگی دما رخ می‌دهد به هر میزان آلاینده‌ای که در سطح شهر تولید شود، امکان خروج را ندارد. بنابراین با تجمع این آلاینده‌ها کیفیت هوا کاهش پیدا می‌کند».

محمد رستگاری با تاکید بر اینکه منابع انتشار آلاینده‌های هوای تهران جمعیت است، افزود: « تهران 17 درصد جمعیت کشور و حدود کمتر از یک درصد وسعت کشور است. پیامد استقرار این حجم جمعیت مصرف بی‌رویه سوخت به‌دلیل افزایش تردد است. توسعه کارخانجات، مراکز درمانی، مراکز دانشگاهی و ... تمامی آن‌ها موجب افزایش سفر و تردد در تهران و سرانجام آلودگی هوا می‌شوند».

رستگاری با تاکید بر آلایندگی صنایع بی‌شناسنامه گفت: « سهم منایع ثابت در آلایندگی هوا 20 درصد است که نیروگاه‌ها تاثیر مهمی دارند اما نقش اصلی را صنایع بی‌شناسنامه دارند.

صنایعی همانند ایران‌خوردو یا سایپا اگر تخلف کنند به‌راحتی سازمان محیط زیست می‌تواند ورود کند و آن‌ها را جریمه کند. اما مشکل صنایعی هستند که مجوز صنفی دارند ولی ماهیت صنعتی دارند. خیلی از واحدهای ریخته‌گری، واحدهای تولیدی از اصناف پروانه کسب اخذ می‌کنند اما به‌دلیل اینکه استعلامی از سوی سازمان محیط زیست در این‌باره گرفته نمی‌شود؛ ضوابط زیست محیطی نیز به آن‌ها ابلاغ نمی‌شود اما سهم بالایی در آلایندگی هوا دارند».

رستگاری با اشاره به اینکه جلوگیری از منابع انتشار آلاینده‌ها، راهکار آلودگی هواست، بیان کرد:« 80 درصد آلودگی هوای تهران به‌دلیل منابع متحرک است و 20 درصد آن به منابع ساکن اختصاص دارد. منابع متحرک همانند خودرو، موتورسیکلت‌ها، حمل ‌و نقل هوایی و ... است. در منابع ساکن آلاینده هوا، نیروگاه‌ها مهم‌ترین نقش را دارند و پس از آن منازل مسکونی، تجاری و ... آلاینده هوا به‌شمار می‌روند».

به‌گفته رییس سازمان محیط زیست کشور 30 درصد آلودگی تهران به‌دلیل تردد شبانه کامیون‌های از رده‌خارج شده‌ است. رستگاری در این‌باره گفت:« سال 95 میانگین کل ساعت‌های مختلف سال را بررسی کرده‌ایم. میانگین 365 روز سال را در تمامی ساعت‌های شبانه‌روز بررسی کرده‌ایم. آلودگی هوای تهران از ساعت 7:30 تا 8 شب روند افزایشی پیدا می‌کند اما از ساعت 10 تا 12 آلودگی هوا به‌صورت ناگهانی افزایش چشم‌گیری دارد. در واقع در این ساعت‌ها تنها اتفاقی که در سطح شهر مرخ می‌دهد، تردد کامیون‌هاست و مورد دیگری نیست. چرا که از ساعت 10 شب پیک ترافیک تقریبا شکسته می‌شود و دیگر ترافیک عصرگاهی تقریبا بسیار سبک می‌شود. کارخانه‌ها و مدارس و بسیاری از مراکز پرتردد دیگر نیز در این ساعت‌ها تعطیل هستند. دلیل اصلی‌ این افزایش آلودگی هوا نیز همین مساله است».

یکی از راهکارهای کاهش آلودگی هوا در شرایط بحران، تعطیلی کارخانه‌های آسفالت یا معادن شن و ماسه است. راهکاری که همانند دیگر راهکارها کوتاه مدت بوده و در سال‌های اخیر مشکلی را حل نکرده است. رستگاری درباره تاثیر معادن شن و ماسه استان بر آلودگی هوا و تصمیم‌گیری درباره آن‌ها گفت: «هنگامی‌که در کارگروه آلودگی هوا مسایل را بررسی می‌کنیم، تمامی جوانب آن را می‌سنجیم. در بحث تعطیلی معادن صرفا آلودگی خود معدن ملاک عمل نیست بلکه عوامل جانبی آن نیز مدنظر است. با تعطیلی معدن، تردد کامیون نیز تعطیل می‌شود درنتیجه آلودگی ناشی از کامیون‌ها از بین می‌رود».

معادن علاوه‌بر آلودگی ناشی از برداشت شن و ماسه، به‌وسیله کامیون‌های حمل بار نیز آلودگی هوا دارند. کارشناسان مسقف کردن این کامیون‌ها را راه‌حل این مساله اعلام کرده‌اند. همچنین آسفالت کردن جاده‌های منتهی به معادن نیز یکی دیگر از راهکارهای مقابله با آلودگی هواست. راهکارهایی که هیچ‌گاه عملی نشده‌اند. رستگاری وضعیت معادن را نسبت به گذشته بهتر دانسته و تصریح کرد: «یکسری اقدامات برای بهبود وضعیت معادن انجام شده است اما هنگامی‌که معادن تعطیل می‌شوند. تردد کامیون‌‌ها قطع شده و پروژه‌های عمرانی در سطح شهر نیز تعطیل می‌شوند.اقدامات دو دسته هستند: اقدامات بلند مدت و کوتاه مدت؛ اسم این اقدامات، شرایط اضطرار است و آلودگی معادن نیز شامل همین مساله می‌شود».

او درباره مصوبه‌های دولت در بحث کنترل و کاهش آلودگی گفت: « دولت سال 93 یک مصوبه با 9 محور داشت. این 9 محور شامل سوخت، استاندارد خودروهای جدید، خودروهای در حال حرکت، پایش آلاینده‌ها، حمل و نقل عمومی، آموزش و اطلاع‌رسانی ، زیرساخت‌ها و زیرساخت‌های الکترونیکی می‌شود. روی هرکدام از این گزینه‌ها اتفاق‌هایی رخ داده است. به‌عنوان نمونه دربحث سوخت، بهبود کیفیت سوخت را داشته‌ایم. در بحث خودروهای فرسوده نیز سال گذشته دولت 90 هزار تاکسی فرسوده ثبت‌نام کرده است که از این تعداد 50 هزار خودرو فرسوده جایگزین شده‌اند. در بحث نوسازی اتوبوس‌ها باید واقعیت موجود کشور را نیز درنظر گرفت. جایگزینی هر اتوبوس اعتباری درحدود یک میلیارد تومان نیاز دارد اگر قرار باشد 3500 اتوبوس فرسوده عوض شوند، اعتباری درحدود 3500 میلیارد تومان نیاز است. و مسایل دیگری همچون توسعه مترو و خرید واگن نیز وجود دارد».

معاینه فنی خودروها نیز یکی از بحث‌های داغ سال‌های اخیر کشور بوده است. پیشنهاد سازمان محیط زیست در این‌باره کاهش معاینه فنی از پنج سال به دو سال بود که سرانجام با آن موافقت نشده و معاینه فنی چهار ساله مصوب شد. معاون نظارت و پایش محیط زیست استان تهران در این‌باره گفت: « چهار سال عدد منطقی برای معاینه فنی نیست و تصور نمی‌کنم به این ‌زودی‌ها مساله تغییر کند. قانون هوای پاک پس از کش و قوس‌های فراوان مصوب شد. لایحه هوای پاک چندین بار در کمیسیون‌های مختلف مجلس بررسی شد و البته نظر کمیسیون‌ها نیز با سازمان محیط زیست موافق بود. اما مهم‌تر از سن معاینه فنی خودرو این است که معاینه فنی درستی انجام دهیم. مراکزی که معاینه فنی انجام می‌دهند، باید نظارت‌ دقیقی بر آن‌ها باشد. حدود مجاز را سختگیرانه انجام دهند. مشکل ما در گذشته آن بود که سامانه یکپارچه معاینه فنی وجود نداشت و امکان نظارت دقیق نداشتیم. خودرویی که بالفعل آلاینده بود ولی آالایندگی‌اش به چشم نمی‌آمد از مرکز معاینه فنی با توجه به حدود مجاز معاینه فنی، می‌توانست برگه معاینه فنی دریافت کند چرا که استانداردها بسیار سهل‌گیرانه بود. خودرو تنها کافی بود دود نکند و شمعش تنظیم باشد معاینه فنی را می‌گرفت اما در حال حاضر قوانین سختگیرانه‌‌ای لحاظ می‌شود».

آلودگی هوا به یکی از مهم‌ترین چالش‌های زیست محیطی پایتخت تبدیل شده، چالشی که نفس بسیاری از تهرانی را بریده است. مشکل آلودگی هوا یک‌شبه و یا یک ساله به‌جود نیامده است بلکه حاصل سال‌ها بی‌توجهی و صدور مجوزهای غیرکارشناسی و بدون توجه به مسائل زیست محیطی است.