لزوم هم‌صدایی طرح‌های حمل‌ونقل و شهرسازی

به گزارش پایگاه خبری«عصرخودرو» به نقل از صمت، این آماری است که علی نوذرپور، معاون سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های وزارت کشور و عضو شورای عالی ترافیک کشور چند روز پیش در یک برنامه تلویزیونی ارائه داد و اعلام کرد که شورای ترافیک در حال تدوین یک آیین‌نامه و ارائه لایحه‌ای به دولت است که در آن، مطالعات حوزه شهرسازی جدا از حمل‌ونقل انجام نشود. وجود بخشی‌نگری و انجام مطالعات حمل‌ونقلی و شهرسازی به طور جداگانه، یکی از مشکلاتی است که به ثمر رسیدن مطالعات حمل‌ونقلی شهرها را با مشکلاتی مواجه کرده و مانع از نتیجه‌بخشی آنها شده است.
برای بررسی جایگاه برنامه جامع حمل‌ونقل در کشور سراغ یک کارشناس حمل‌ونقل شهری رفتیم. خشایار کاشانی‌جو، مدیرعامل یک شرکت مهندسی مشاور و استاد دانشگاه در حوزه شهرسازی و حمل‌ونقل شهری اهمیت وجود طرح جامع حمل‌ونقل و ترافیک در شهرها را جلوگیری از انجام اقدامات سلیقه‌ای، دوباره‌کاری و موازی‌کاری دانست و افزود: در این مطالعات، وضعیت همه شیوه‌های حمل‌ونقلی مشخص شده و افق توسعه همه بخش‌های حمل‌ونقلی مانند اتوبوسرانی، مترو و... تعیین می‌شود.
کاشانی‌جو معتقد است تا وقتی چنین طرحی وجود نداشته باشد، شاهد انجام اقدامات بدون هماهنگی در حوزه حمل‌ونقل خواهیم بود که در برخی موارد، با یکدیگر همپوشانی دارد و باعث هدررفت منابع مالی، زمانی و... می‌شود؛ یعنی همان وضعیتی که اکنون در بسیاری از شهرها مشاهده می‌کنیم و بسیاری امور ابتدا انجام و در ادامه مشخص می‌شود که اشتباه یا موازی‌کاری بوده است. به گفته وی، به دلیل جلوگیری از بروز چنین مشکلاتی، نیاز به سند مصوبی در زمینه حمل‌ونقل و ترافیک وجود دارد که همه روی آن اجماع داشته باشند و از آن حمایت کنند. بعد از پایان این طرح، می‌توان آن را پایش کرده و با تعیین نقاط قوت و ضعف و میزان موفقیت آن، هدفگذاری‌های بعدی را تعیین کرد.

این کارشناس با اشاره به اینکه علت انجام نشدن مطالعات جامع حمل‌ونقل و ترافیک در همه شهرهای کشور را باید از وزارت کشور و وزارت راه و شهرسازی پیگیری کرد، افزود: شاید دلیل بی‌توجهی به این مطالعات، نتیجه‌گرا بودن مسئولان و این مسئله است که در ایران، بهای چندانی به اندیشه و برنامه داده نمی‌شود، بلکه همه به دنبال اجرای فوری امور و نتیجه‌های فوری هستند تا آن را به معرض نمایش بگذارند.
او با بیان اینکه یکی دیگر از دلایل این کم‌توجهی، عمر کوتاه مدیریت در ایران است، افزود: طرح‌هایی از جنس طرح‌های جامع حمل‌ونقل، بلندمدت و زمان‌بر و از جنس فکر، اندیشه و مشاوره بوده و نیازمند هماهنگی میان سازمان‌های مختلف است اما به دلیل عمر کوتاه مدیریت و اینکه مدیران می‌خواهند به نتایج ملموس و قابل مشاهده برسند، به سمت اموری می‌روند که از نظر برنامه‌ریزی و مطالعاتی، چندان حساب‌شده نیستند.
این کارشناس ادامه داد: در کشورهای پیشرفته برای انجام امور، مطالعات دقیقی انجام شده و جوانب کار سنجیده و برنامه جامع تهیه و در کوتاه‌ترین زمان ممکن اجرایی می‌شود، در حالی که در ایران، در مدت چند ماه برای طرحی که نیازمند چند سال کار مطالعاتی است، برنامه تهیه می‌شود و به همین دلیل این برنامه در اجرا با مشکل مواجه می‌شود و علاوه بر اینکه اجرای آن چند سال طول می‌کشد، از کیفیت آن کاسته شده و اتلاف منابع ملی و زمان را به دنبال خواهد داشت.

بازنگری در برنامه حمل‌ونقل تهران
تهران از جمله 14 شهری است که مطالعات جامع حمل‌ونقل و ترافیک در آن انجام شده است. به گفته کاشانی‌جو، برای تهران طرح جامع حمل‌ونقل ریلی تهیه شده که مطالعات آن با همکاری یک مشاور فرانسوی، در سال 2007م انجام شده است. در این طرح برنامه توسعه مترو و قطارهای حومه‌ای با دقت دیده و کل سیستم ریلی تهران بر اساس آن اجرا شده است.
به گفته این کارشناس حمل‌ونقل شهری، طرح جامع حمل‌ونقل تهیه شده برای تهران اشکالاتی دارد، ازجمله اینکه به صورت تکه‌تکه (برای حوزه‌های مختلف) تهیه شده، به عنوان نمونه طرح جامع عابرپیاده و دوچرخه به طور جداگانه تهیه شده است. وی افزود: اگرچه تهیه طرح جامع عابرپیاده و دوچرخه به صورت جداگانه در همه شهرهای پیشروی جهان متداول است اما به طور حتم باید یک سند کلان برای کل حمل‌ونقل شهر وجود داشته باشد تا این طرح‌ها، در دل آن سند کلان معنا یابند.
وی با یادآوری اینکه برنامه‌های مطالعاتی حمل‌ونقل تهران به صورت جداگانه و توسط گروه‌های مستقل تهیه شده‌اند که این پراکنده‌نگری موجب شده به حمل‌ونقل دقت کافی نشود، ادامه داد: همچنین برنامه‌های حمل‌ونقلی، به برنامه جامع شهر بی‌توجه بوده است. از سوی دیگر به اعتقاد او وجود متولیان مختلف برای طرح‌های حمل‌ونقلی شهری، موجب وجود دیدگاه‌های متفاوت در شهر می‌شود.
لزوم وجود هماهنگی میان بخش‌های مختلف مانند شهرداری و وزارت راه و شهرسازی برای هماهنگی طرح‌های جامع حمل‌ونقل و ترافیک و طرح جامع شهر، نکته‌ای است که این کارشناس روی آن تاکید دارد و آن را راهکاری برای موثر بودن مطالعات حمل‌ونقل می‌داند.
به نظر می‌رسد انتقاد وارد به مطالعات حمل‌ونقل و ترافیک شهر تهران از سوی مسئولان نیز پذیرفته شده زیرا معاون حمل‌ونقل و ترافیک شهرداری تهران اعلام کرده که بازنگری طرح جامع حمل‌ونقل پایتخت در دستور کار قرار گرفته است.

سیدجعفر تشکری‌هاشمی با اشاره به طرح جامع ترافیک شهری تهران گفت: در گذشته 4 خط در قالب 430 کیلومتر شبکه ریلی تعریف شده بود اما با بروزرسانی مطالعات طرح جامع، پیش‌بینی توسعه خطوط ریلی تا حدود 750 کیلومتر انجام شده است. تشکری‌هاشمی با بیان اینکه مطالعات توسعه خطوط ریلی تهران و بازنگری طرح جامع حمل‌ونقل و ترافیک این شهر پیش‌بینی شده، افزود: اجرای این خطوط تنها با تصویب مراجع دارای صلاحیت، یعنی شورای اسلامی شهر تهران و شورای عالی هماهنگی ترافیک امکانپذیر است.
از لزوم وجود طرح‌های جامع حمل‌ونقلی که بگذریم، اجرای موفق این طرح‌ها نیز در جای خود اهمیت دارند. اگرچه نمی‌توان ادعا کرد همه طرح‌های جامع دنیا صددرصد اجرا شده اما در ایران اجرای این طرح‌ها توفیق کمتری داشته است. به عنوان نمونه آنطور که کاشانی‌جو می‌گوید براساس مطالعات، در ایران طرح‌های جامع شهری به طور میانگین 15 درصد اجرا شده و 85 درصد از پیش‌بینی‌ها انحراف دارد.

پیوندی مبارک برای مطالعات شهری
ادغام وزارت راه و ترابری و مسکن و شهرسازی در سال‌های گذشته اگرچه موردانتقاد برخی کارشناسان بوده و از لزوم تفکیک دوباره این دو وزارتخانه سخن گفته‌اند اما به نظر می‌رسد این ادغام در برخی موارد، مفید بوده است.
کاشانی‌جو معتقد است اگرچه ادغام وزارت راه و ترابری و مسکن و شهرسازی با انتقادات زیادی مواجه بود اما دستکم در پیوند میان این دو حوزه، موجب به بار آمدن هماهنگی بیشتر میان این دو بخش شده است. او توضیح داد: پیش از ادغام این دو وزارتخانه به دلیل حاکمیت بخشی‌نگری در کشور، وزارت راه و ترابری تنها به بخش راه می‌پرداخت و وزارت مسکن و شهرسازی نیز تنها به توسعه شهری توجه داشت. این در حالی است که وجود هماهنگی و یکپارچگی میان مسائل شهری و ترافیکی ضروری است و برای شهرسازی و ترافیک نمی‌توان جداگانه برنامه‌ریزی کرد.
وی با تاکید بر اینکه باید از این فرصت به خوبی بهره گرفت، افزود: در حال حاضر شورای عالی ترافیک و شورای عالی معماری و شهرسازی در کشور وجود دارد که برای همه‌جانبه‌نگری طرح‌های شهری و حمل‌ونقلی، بهتر است این دو در هم ادغام شوند، در همین حال چندی پیش نیز در همایش ریل‌پایه پیشنهاد این ادغام مطرح شد که در صورت محقق شدن، اتفاق خوبی خواهد بود.
این کارشناس معتقد است در حال حاضر یکی از مشکلات طرح‌های جامع حمل‌ونقل و ترافیک این است که این طرح‌ها به طور یک‌جانبه و توسط گروه متخصصان ترافیکی و در غیبت شهرسازان تهیه می‌شود در حالی که باید با استفاده از مشاوره و حضور شهرسازان انجام شود. به گفته او تا زمانی که این همکاری و هماهنگی میان مدیران شهرسازی و ترافیکی وجود نداشته باشد، مشکلات ناشی از تک‌بعدی نگری و تصمیم‌های غلط پابرجاست و برای حل این مشکل باید از حضور هر دو گروه در مطالعات جامع حمل‌ونقل و ترافیک بهره برد.