عصر خودرو- گیربکس‌های اتوماتیک اصولا طراحی شده‌اند که مایه آسایش راننده خصوصا در شهرهای شلوغ امروزی باشند. بزرگترین موهبت گیربکس اتوماتیک، تعویض نرم و روان دنده‌هاست به صورتی که سرنشینان کوچک‌ترین احساسی از عملیات تعویض دنده نداشته باشند. بنابراین وقتی گیربکس شروع به تعویض دنده با ضربه و تاخیر کرده و دچار گیجی می‌شود، رانندگی در ترافیک می‌تواند به یک کابوس بدل شود.
به گزارش پایگاه خبری «عصرخودرو»، در این قسمت از عیب‌یابی خودرو به زبان ساده به بررسی دلایل گیجی و ضربه‌زدن گیربکس اتوماتیک و چگونگی رفع آنها خواهیم پرداخت.
وقتی گیربکس لگد می‌زند
در خصوص مکانیسم گیربکس‌های اتوماتیک معمولی (دنده سیاره‌ای) بارها صحبت کرده‌ایم. یک گیربکس اتوماتیک دنده سیاره‌ای بر اساس مکانیسم قفس چرخ دنده سیاره‌ای کار می‌کند. در واقع در گیربکس اتوماتیک همانند گیربکس‌های دستی چیزی به نام دنده 1 و 2 و ... وجود نداشته و توسط ضرایب مجازی به وجود می‌آیند. برای اینکه گیربکس قادر باشد نسبت انتقال قدرت‌های مختلف (یا همان دنده‌ها) را ایجاد کند، به وسیله صفحات و باندهای ترمزی سرعت گردش بخش‌های مختلف قفس سیاره‌ای را تغییر می‌دهد. بدین ترتیب می‌توان مثلا با ثابت‌کردن دنده رینگی یا پوسته، ضریب انتقال را سبک کرد یا با قفل‌کردن خورشیدی‌ها به ضرایب سنگین‌تری دست یافت. هر گیربکس بسته به مدل طراحی و تعداد دنده‌های تعریف شده برای آن، می‌تواند تعدادی قفس سیاره‌ای داشته باشد. معمولا هر قفس سیاره‌ای قادر به ایجاد دو ضریب مشخص یا دنده است. برای اینکه گیربکس بتواند به وسیله باندهای ترمزی و صفحات ضریب مورد نظر خود را انتخاب کند، از مدارات هیدرولیکی که توسط بلوک هیدرولیک یا اصطلاحا ساعت گیربکس کنترل می‌شود، استفاده می‌کند. کنترل خود بلوک هیدرولیک نیز می‌تواند بر عهده ECU و یا گاورنر مکانیکی باشد.
در حالت عادی، گیربکس بسته به شرایط و نحوه رانندگی راننده، ضرایب را انتخاب می‌کند و عمل انتخاب ضریب به دلیل خاصیت لنت‌گونه باندهای ترمزی و صفحات، به نرمی انجام می‌شود. اما گاهی ممکن است شرایطی به وجود بیاید که عمل تعویض همراه با ضربه یا اصطلاحا تقه و گیجی همراه باشد. این شرایط می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
عملکرد نادرست شیر رادیاتور روغن
دشمن شماره یک هر نوع سیستم هیدرولیکی، حرارت زیاد است و گیربکس اتوماتیک نیز به عنوان یک سیستم هیدرولیکی پیچیده از این قاعده مستثنی نیست. وقتی حرارت روغن هیدرولیک بالا برود، موجب بروز پدیده فرار روغن از میان صفحات و باندها شده و در این شرایط اصطلاحا گیربکس دنده را ول می‌کند. این مسئله با ضربه گیربکس به اتاق همراه است. اکثر گیربکس‌ها خنک‌کنی دارند که در شرایط لازم با تشخیص سیستم، مسیر آن باز شده و روغن مکش‌شده از کارتل گیربکس توسط پمپ به درون خنک‌کن وارد می‌شود تا با عبور از درون لوله‌های در تماس با مایع خنک‌کننده پیشرانه، دمای آن به حد متعارف برسد. مسیر خنک‌کن توسط یک شیر هیدرولیک کنترل می‌شود که عملکرد آن می‌تواند از نوع ترموستاتی یا برقی (تحت کنترل ECU) باشد. عملکرد نادرست آن خصوصا در هنگام تردد در ترافیک و شرایطی که تورک کانورتور دما را بالا می‌برد، موجب ضربه‌زدن گیربکس خواهد شد. در این حالت باید شیر خنک‌کن باز شده و تمیز یا تعویض شود. برخی گیربکس‌ها که بیشتر برای مناطق سردسیر طراحی شده‌اند، معمولا خنک‌کن کوچکی دارند. در این گیربکس‌ها توصیه می‌شود خنک‌کن با مدل بزرگ‌تر تعویض شود.
کثیفی روغن و فیلتر گیربکس
کثیفی روغن هیدرولیک و از بین رفتن خاصیت آن باعث می‌شود که نه‌تنها به‌درستی اجزای مختلف را روغن‌کاری نکند، بلکه دمای آن نیز به سرعت تغییر کند. در این شرایط باندها و صفحات درست درگیر نمی‌شوند، شیرها و سوپاپ‌های بلوک هیدرولیک و سرووها دچار گرفتگی و نقص در عملکرد می‌شوند (خصوصا اگر روغن آلوده به ذرات معلق شده باشد) و تورک کانورتور و پمپ روغن نیز کاملا کثیف می‌شوند. در این شرایط بدیهی است که گیربکس با ضربه دنده را تعویض کند و حتی دچار گیجی و مکث شود. گرفتگی بیش از حد فیلتر نیز موجب داغ‌شدن و خوردگی پمپ هیدرولیک گیربکس و پایین آمدن فشار تورک کانورتور و خط اصلی روغن می‌شود. در بیشتر موارد گیربکس هنگام روبه‌رو شدن با این شرایط، وارد حالت اضطراری شده و در یک دنده مشخص (نظیر دنده 3) باقی می‌ماند و علائم هشداری در مقابل راننده روشن می‌شوند (چشمک‌زدن نمایشگر دنده درگیر). توصیه می‌شود که هر 30 الی 60 هزار کیلومتر (بسته به مدل گیربکس) نیمی از روغن هیدرولیک گیربکس تعویض شده و در کارکردهای بالاتر (مثلا 120 هزار) کل روغن ساکشن شود یا گیربکس باز شده و روغن کامل خالی شود و فیلتر از آلودگی پاک شود.
ضعف شیرهای برقی و سوپاپ‌ها
عملکرد ضعیف شیرهای برقی یا خرابی واشرهای آب‌بندی سوپاپ‌های کنترل موجب جریان یافتن نادرست فشار روغن شده و موجب عملکرد نادرست سرووها می‌شود. اگر سرووها درست عمل نکنند (بیش از حد سریع چفت شده یا به کندی چفت شوند) صفحات و باندها نیز درست درگیر نشده و رفتار گیربکس همراه با ضربه خواهد بود.
رفتار ناصحیح با گیربکس
شیوه رفتار راننده با گیربکس نیز تاثیر بسزایی در بازخورد دریافتی از خود گیربکس دارد. در حقیقت گیربکس‌های اتوماتیک نیز همانند گیربکس‌های دستی قلق خاص خود را دارند. پیوسته نبودن فشار پای راننده روی پدال گاز و گاز دادن‌های عصبی و نامنظم موجب گیجی گیربکس و سرگردانی آن در دنده‌های مختلف خواهد شد. این موضوع خصوصا در گیربکس‌های کنترل الکترونیکی که ECU دارند، فرم حادتری دارد چرا که ECU سعی می‌کند الگوی مشخصی برای رفتار راننده پیدا کند. گیجی گیربکس در بسیاری از موارد همراه با معکوس‌های نا‌بجا به دلیل فشار ناگهانی بر گاز و البته ضربه و افزایش دما همراه خواهد بود. باقی ماندن در موقعیت D در ترافیک‌ها نیز می‌تواند استهلاک گیربکس را بالا ببرد چرا که عموم گیربکس‌ها در ترافیک‌ها میان دنده‌های 1 و 2 سرگردان می‌شوند. در این شرایط بهتر است موقعیت سلکتور را روی حالت تیپ ترونیک یا L1 (بسته به مدل گیربکس) ببرید تا گیربکس در یک دنده باقی بماند.
شل شدن اتصالات گیربکس
گیربکسی که مداوم تقه بزند و بلرزد و به مشکل آن رسیدگی نشود، به مرور اتصالات خود را شل و مستهلک می‌کند بنابراین بعد سرویس و تعمیر نیز حتی ممکن است ضربات آن ادامه پیدا کند. این استهلاک می‌تواند شامل خرابی دسته موتورها یا رام گیربکس شود. گاهی در شرایط حاد حتی ممکن است پیچ‌های پوسته تورک کانورتور نیز شل شود و رفتار گیربکس را خشن کند.
خنک‌کن گیربکس نقشی مهم در رفتار گیربکس دارد
فیلتر گیربکس را در کارکردهای بالای 100 هزار شست‌وشو دهید
روشن شدن علائم هشدار گیربکس را جدی بگیرید
روغن هیدرولیک سالم باید قرمز شفاف باشد. به تفاوت روغن تازه و کهنه دقت کنید
رانندگی زیاد در موقعیت D در ترافیک موجب سرگردانی و داغ‌کردن گیربکس می‌شود
نویسنده: عارف منظری
