عصر خودرو- "خودکفایی تولید بنزین"، آرزویی که بالاخره در آستانه ۴۰ سالگی پیروزی انقلاب اسلامی محقق شد؛ هرچند به نظر می‌رسد طعم آن چندان شیرین نیست زیرا افزایش مصرف بنزین در ایران به‌دنبال افزایش میزان تولید این فرآورده نفتی می‌دود و حتی گاهی از آن پیشی می‌گیرد و دغدغه میزان مصرف بنزین آنقدر پررنگ است که آسودگی خودکفا شدن زیر سایه این دغدغه رنگ باخته است.
به گزارش پایگاه خبری «عصر خودرو» به نقل از ایسنا، در دهه 1300 هجری با افزایش نیاز سوخت فسیلی در داخل ایران، انگلیسی‌ها ناگزیر شدند سازمان جدیدی به نام پخش فرآورده‌های نفتی تأسیس کنند. در ابتدای تأسیس این سازمان فعالیت آن تحت نظارت انگلیسی‌ها بود اما به دلیل تماس مستقیم سازمان پخش فرآورده‌های نفتی با مردم و وجود برخی فشارهای داخلی ضرورت حضور یک ایرانی در رأس سازمان باعث شد انگلیسی‌ها با این موضوع موافقت کنند.
اما در نهایت در سال 1309، مدیریت پخش فرآورده‌های نفتی بر عهده یک ایرانی به نام مصطفی فاتح گذاشته شد. فاتح علیرغم فشار انگلیسی‌ها به منع به‌کارگیری پرسنل ایرانی اقدام به استخدام نیروهای ایرانی در سازمان کرده و سرانجام ایرانی‌ها اداره سازمان پخش فرآورده‌های نفتی را بر عهده گرفتند.
آمار تولید بنزین
متوسط تولید بنزین در سال 1357 معادل 14.4 میلیون لیتر در روز بوده که این میزان در آبان‌ماه سال 1397 به 95 میلیون لیتر رسیده است. پالایشگاه ستاره خلیج فارس مهره اصلی افزایش تولید بنزین در کشور محسوب میشود.
این پالایشگاه با هدف پالایش 360 هزار بشکه در روز میعانات گازی تولیدی کشور در جهت تبدیل آن به محصولات با ارزش افزوده بالاتر تأسیس شد. قرار شد با تکمیل کلیه فازهای این پالایشگاه (جمعاً سه فاز)، مجموعاً به میزان 36 میلیون لیتر در روز بنزین و 13 میلیون لیتر در روز گازوئیل تولید شود.
تولید بنزین در این پالایشگاه در اسفندماه 1395 آغاز شده و افتتاح رسمی فاز اول این پالایشگاه در اردیبهشت سال 1396 و فاز دوم در تیرماه سال جاری صورت گرفت. فاز سوم این پالایشگاه نیز اواسط زمستان گذشته افتتاح و اعلام شد میزان تولید بنزین به روزانه 105 میلیون لیتر رسیده و نه تنها واردات بنزین به کشور از مهرماه متوقف شده بلکه برنامه‌ریزی برای صادرات بنزین نیز در دست اقدام است.
آمار مصرف بنزین
در این سوی ماجرا اما آمار مصرف بنزین در ایران وجود دارد که ظرف آن لبریز شده و به مرحله هشدار رسید. آمارها می‌گویند بنزین برای نخستین بار در سال 1306 در ایران به میزان روزانه 11000 لیتر مورد استفاده قرار گرفت. این میزان در سال 1307 با 72.7 درصد رشد به 19000 لیتر در روز، در سال 1308 به 33000 لیتر در روز، در سال 1309 به 38000 لیتر در روز و در سال 1310 به 46000 لیتر در روز رسید. میزان مصرف بنزین از سال 1310 تا سال 1316 روند صعودی داشته و در سال 1316 به 258000 لیتر در روز رسید. این میزان در سال 1317 نیز ثابت ماند و در سال 1318 با منفی 3.5 درصد رشد به 249000 لیتر در روز رسید.
اما مصرف بنزین طی سال‌های 1306 تا 1335 جز در سال‌های 1318، 1323 و 1324 روند صعودی داشته است. این احتمال وجود دارد که رشد منفی مصرف بنزین در سال‌های 1323 و 1324 ناشی از حضور متفقین در ایران طی سال‌های 1320 تا 1325 و نامساعد بودن شرایط اقتصادی کشور باشد. طی سال‌های 1336 تا 1365 مصرف بنزین سه مرتبه و در سال‌های 1359، 1344 و 1360 با رشد منفی مواجه شد که به نظر می‌رسد رشد منفی سال‌های 1359 و 1360 ناشی از آغاز جنگ تحمیلی بوده است.
همچنین در سال 1386 شاهد رشد منفی 12.5 درصدی مصرف بنزین هستیم که به نظر می‌رسد این رشد منفی ناشی از آغاز سهمیه بندی سوخت در ایران و صدور کارت هوشمند در تیر ماه سال مذکور است. بعد از آنکه بنزین تک نرخی شد و سهمیه‌بندی ملغی شد مصرف بنزین همواره روند صعودی داشته است. به طوری که میزان مصرف بنزین در سال 1395 نسبت به سال 1394، هشت درصد رشد یافت. نمودار مصرف بنزین تا حدی صعودی شد که دولت تصمیم گرفت آمار مصرف بنزین را محرمانه کند. به طوری که هفت ماه است که از آماری که ماه به ماه در اختیار مردم و رسانه‌ها قرار می‌گرفت خبری نیست.
آخرین آماری که درباره میزان مصرف بنزین منتشر شد، مربوط به تیرماه سال گذشته بود که بر اساس آن مصرف بنزین از ابتدا تا انتهای تیرماه 91 میلیون و 700 هزار لیتر بوده که نسبت به مدت مشابه سال گذشته که 84 میلیون و 500 هزار لیتر بوده، 8.5 درصد رشد داشته است. همچنین میانگین مصرف بنزین از ابتدای سال تا آخر تیرماه سال 97، 86 میلیون و 800 هزار لیتر بوده که نسبت به مدت مشابه سال گذشته که 79 میلیون و 200 هزار لیتر بوده، 9.6 درصد رشد داشته است.
به نام ایران، به کام همسایه‌ها
آنچه بیش از مصرف بالای بنزین دغدغه مسئولین شد، میزان بالای قاچاق سوخت در مرزها بود. نوسانات نرخ ارز در ایران باعث شد تفاوت نرخ بنزین در ایران نسبت به کشورهای همسایه نسبت به گذشته تغییر چشم‌گیری پیدا کند و همین عامل قاچاقچیان را برای قاچاق سوخت تحریک کرد.
ایران دارای ارزانترین نرخ بنزین در منطقه است؛ برای مثال نرخ بنزین در ایران 0.29 سنت و در ترکیه 1.16 سنت است. همین موضوع ولع قاچاقچیان را برای کسب سود، بیشتر می‌کرد. قاچاق بنزین در شرایطی رخ می‌دهد که دولت روزانه ٣٥ میلیون دلار یارانه بنزین می‌دهد و گویی بودجه ایران در کشورهای دیگر دود میشود. آمارها می‌گویند 15 درصد یارانه‌ای که در دنیا و در حوزه انرژی پرداخت میشود متعلق به ایران است. یعنی ایران ١۰ درصد درآمد ناخالص داخلی را به یارانه اختصاص می‌دهد.
از سوی دیگر ٥۰ درصد یارانه انرژی به سه دهک ثروتمند جامعه اختصاص می‌یابد، این در حالی است که کمتر از سه درصد هزینه این دهک‌ها، به سوخت مربوط است. درواقع در شرایط کنونی یارانه‌ای که دولت برای بنزین پرداخت می‌کند یا به کام همسایگان میشود و یا به جیب افرادی می‌رود که نیازی به این یارانه ندارند.
چه آینده‌ای در انتظار بنزین است؟
برخی کارشناسان بر این باورند از آنجا که نرخ بنزین در ایران واقعی نیست و بسیار ارزانتر از چیزی است که باید باشد مصرف آن از حد استاندارد گذشته است و چنانچه نرخ واقعی شود میزان مصرف نیز کاهش خواهد یافت. در مقابل افرادی هستند که معتقدند شرایط کنونی جامعه کشش افزایش نرخ قیمت بنزین را ندارد و از آنجایی که بنزین یک کالای استراتژیک است و نرخ آن تأثیرگذار است فعلاً باید گزینه واقعی کردن نرخ آن را حذف کرد.
دولت نیز که در بودجه سال 1397 افزایش قیمت بنزین را پیش‌بینی کرده بود در لایحه بودجه سال 1398 حرفی از تغییر نرخ بنزین نزده است. البته این شائبه وجود دارد که اقداماتی که اخیراً در زمینه بازگشت کارت سوخت صورت گرفته مقدمه‌ای برای سهمیه‌بندی و دو نرخی شدن بنزین است.
شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی در اواسط سال گذشته اعلام کرد بازگشت کارت سوخت قطعی است و از مالکانی که فاقد کارت سوخت بودند خواست تا برای ثبت‌نام کارت سوخت المثنی اقدام کنند. البته تاکید شد این اقدام برای مانیتورینگ مصرف بنزین و با هدف جلوگیری از قاچاق سوخت است. در این راستا هیچ مقام دولتی سهمیه‌بندی بنزین را تأیید نکرده است و نه تنها وزیر نفت بلکه مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی نیز بر این‌که بنزین سهمیه‌بندی نخواهد شد بارها تاکید کردند.
نفتی‌ها برای مقابله با مصرف بی‌رویه بنزین از بهینه‌سازی مصرف سوخت صحبت می‌کنند و بر این باورند که کنترل مصرف بنزین فقط وظیفه وزارت نفت نیست و همت چندین دستگاه و همچنین مردم را می‌طلبد. در این راستا وزیر نفت، چندی پیش اعلام کرد به علت تولید خودرو نیاز به بنزین افزایش می‌یابد. زنگنه، راه‌حل خودکفایی و بهینه‌سازی مصرف سوخت را در کارخانه‌های خودروسازی دانست. با این حال سرنوشت بنزین در ایران همچنان مبهم است. دولت از یک طرف خودکفایی تولید بنزین را اعلام می‌کند و می‌گوید به دنبال صادرات هستیم و از طرف دیگر مصرف بالا و قاچاق سوخت را یکی از دغدغه‌های اصلی خود می‌داند. از بازگشت قطعی کارت سوخت خبر می‌دهد اما سهمیه‌بندی را تکذیب می‌کند.
در این سوی ماجرا هم مجلس نشسته است؛ زمانی که افزایش نرخ دلار، تفاوت فاحش نرخ سوخت در ایران نسبت به کشورهای همسایه، افزایش قاچاق و افزایش مصرف بنزین همانند دومینوی به هم پیوسته‌ای شد بود که درنهایت به گشایش دوباره پرونده بنزین و بررسی گزینه‌های مختلفی مانند سهمیه‌بندی و احیای کارت سوخت منجر شد، در حالی که دولت سهمیه‌بندی و افزایش نرخ را تکذیب می‌کرد مجلسی‌ها یک روز از سهمیه‌بندی قطعی بنزین خبر می‌دادند و روز بعد اعلام می‌کردند تصمیمی برای سهمیه‌بندی گرفته نشده است. البته آخرین خبر از سوی مجلسی‌ها این بود که نرخ بنزین در سال 1398 افزایش نخواهد یافت.
