ویروس کرونا چه بلایی بر سر «خودروسازان» آورده است؟

به گزارش پایگاه خبری «عصر خودرو» به نقل از ایرنا، فروش خودرو در اتحادیه اروپا 50 درصد سقوط کرده است. فروش خودرو در ایالات متحده آمریکا 38 درصد سقوط کرده است. فروش خودرو در چین نیز 48 درصد سقوط کرده است. در کنار این اعداد سرسام‌آور، باید اضافه کرد که فقط 8‌ خودروساز برتر غرب در سه ماهه‌ اول امسال 50 میلیارد دلار از نقدینگی خود را از دست داده‌اند.

ویروس کرونا، ترسناک‌ترین وضعیت را در بین صنایع مختلف، برای صنعت خودروسازی رقم زده است. اکنون کارخانه‌ها در سراسر جهان به جز چین و کره‌جنوبی تعطیل هستند. میزان تولید و فروش خودرو افت بی‌سابقه‌ای از زمان بحران مالی جهانی داشته است. با صفر شدن تولید و فروش، بحران نقدینگی و از دست رفتن سرمایه نیز به تدریج خود را نشان می‌دهد؛ اگر خودروسازان نتوانند با کمک‌های دولتی سرمایه و نقدینگی لازم خود را تامین کنند، ویروس کرونا آن‌ها را به سرنوشتی تلخ می‌کشاند. سرنوشتی که نشریه اکونومیست به صراحت درباره آن می‌نویسد: «ممکن است که تا پایان سال، هیچ پولی برای خودروسازان باقی نماند.»

ایرنا در گزارشی جامع به بررسی وضعیت صنعت خودروسازی در جهان پرداخته است؛ 14 میلیون نفر در اروپا و 18 میلیون نفر در آمریکا به طور مستقیم و غیر مستقیم در این صنعت شاغل هستند. حالا آمریکایی‌ها شدیدترین افت در فروش را تجربه می‌کنند و اروپایی‌ها نیز نگران باختن بازار به رقبای آسیایی‌شان هستند.

1- خودروسازان آمریکایی؛ سقوط 7.1 درصدی فروش جنرال‌موتور

خودروسازان آمریکایی روزهای سختی را می‌گذرانند. تمام کارخانه‌های خودروسازی تعطیل هستند و برای بازگشایی، مشغول مذاکره با اتحادیه کارگران هستند. خودروسازی «تسلا» به کارگران خود با کاهش حقوق، مرخصی داده است. این  کارخانه تا پایان سال 2019، 48 هزار کارگر داشت. دیگر خودروسازان نیز در همین وضعیت هستند.

بر اساس گزارش بیزینس‌اینسایدر، آخرین باری که صنعت خودروی آمریکا چنین وضعیتی را تجربه کرد، در زمان جنگ جهانی دوم بود.

تولید صنعتی در آمریکا در چند دهه اخیر بسیار کاهش یافته و این کشور به سمت تولید خدمات پیش رفته است. اما از آن‌جایی که ایالات متحده آمریکا با جمعیت 330 میلیون نفری، بازار بزرگی برای خودرو به حساب می‌آید، هنوز کارخانه‌های خودروسازی زیادی در این کشور فعال هستند. نزدیک به 18 میلیون نفر در ایالات متحده آمریکا، در صنعت خودروسازی کار می‌کنند.

حالا این کارخانه‌ها در معرض آسیب جدی قرار گرفته‌اند. بر اساس گزارش «سی‌ان‌بی‌سی»، میزان فروش خودرو در سه ماهه اول سال 2020 در آمریکا کاهش جدی داشته است. میزان فروش «جنرال‌موتور» 7.1 درصد و فروش «فیات» نیز 10.4 درصد افت کرده است. اما شدیدترین کاهش فروش را کارخانه «نیسان‌موتور» در آمریکا تجربه کرده است؛ فروش محصولات این کارخانه در سه ماهه اول امسال، نزدیک به 30 درصد سقوط کرده است.

البته کاهش میزان فروش، تنها مربوط به خودروسازان آمریکایی نیست و خودروسازان تمام دنیا چنین وضعیتی دارند. میزان فروش «هیوندایی‌موتور» در سه ماهه اول 2020، 11 درصد افت کرده است. تنها در ماه مارس، محصولات این خودروساز آسیایی سقوط 42.6 درصدی را در فروش از سرگذرانده‌اند. فروش «هوندا موتور» نیز 19.2 درصد در سه ماهه اول سال و 48 درصد در ماه مارس سقوط کرده است. «فولکس‌واگن» نیز 12.6 درصد در ماه مارس، کمتر خودرو فروخته است. هچنین بر اساس گزارش سی‌ان‌بی‌سی، «پورشه» و «مزدا» نیز در ماه مارس امسال به ترتیب 20.2 و 37.2 درصد کمتر از سال گذشته فروش داشته‌اند.

مذاکره با اتحادیه کارگران برای بازگشایی

فولکس‌واگن، تویوتا و فیات تمام کارخانه‌هایشان را در آمریکا از اوایل ماه می با شیوع ویروس کرونا بسته بودند. این غول‌های خودروسازی، حالا برای بازگشایی کارخانه‌ها برنامه‌ریزی کرده‌اند. اما بر اساس گزارش سی‌ان‌ان‌بیزینس، اتحادیه کارگران خودرو معتقد است که از سرگیری تولید، هنوز زود است. 

این اتحادیه در بیانیه‌ای که به تازگی منتشر شده، اعلام کرد: «در این نقطه از زمان، به باور اتحادیه داده‌های علمی نشان می‌دهد که بازگشت اعضای اتحادیه به کار ایمن نیست. ما هنوز آزمایش کافی انجام نداده‌ایم تا میزان خطری را که اعضا واقعا با آن روبرو هستند، درک کنیم.»

این در حالی است که به گفته سخنگوی کارخانه فیات، تولید این خودروساز از چهارم ماه می از سر گرفته می‌شود. کارخانه‌های تویوتا، فولکس‌واگن و هیوندایی نیز همین برنامه را دارند. البته آن‌ها اعلام کرده‌اند که پروتکل‌های مختلف بهداشتی را برای تامین ایمنی کارگران در برابر ویروس کرونا، اجرا می‌کنند. فولکس‌واگن و هیوندایی نیز اعلام کرده‌اند که دمای بدن کارگران را در هنگام ورود به کارخانه کنترل خواهند کرد. فولکس‌واگن علاوه بر این، تضمین داده است که تجهیزات حفاظتی مانند ماسک و دستکش برای کارگران فراهم کند. 

اتحادیه کارگران خودرو هنوز در حال مذاکره با چند کارخانه خودروسازی برای رسیدن به تفاهم بهترین راه حفاظت از کارگران است.

تولید ونتیلاتور اجباری

اما در این شرایط، خودروسازان در این شرایط، تولید دستگاه‌های تنفسی یا ونتیلاتور را در دستور کار خود قرار داده‌اند. بر اساس گزارش «فرانس24»، کارخانه‌های آمریکایی جنرال‌موتور و فورد، و کارخانه‌های فرانسوی پژو و رنو خط تولیدهایی برای ونتیلاتور ایجاد کردند. چرا که با کمبود دستگاه تنفسی، پزشکان مجبور شده بودند که بین مرگ و زندگی بیمارها تصمیم‌گیری کنند و دستگاه را به کسانی که سن کمتر یا وضعیت سلامت مطمئن‌تری دارند، اختصاص دهند.

در این شرایط بعضی از دولت‌ها مانند آمریکا، کارخانه‌های خودروسازی را مجبور به تولید ونتیلاتور کردند. فرانس‌24 می‌نویسد: «تغییر کاربری کارخانه‌ها برای تولید اورژانسی، ذهن‌ها را به مقایسه با دوران جنگ‌ جهانی دوم کشاند؛ زمانی ‌که خودروسازان مجبور به ساخت تانک و هواپیماهای جنگی بودند.»

بعضی از کارشناسان می‌گویند که ساخت دستگاه حیاتی تنفسی، تکنیک‌ها و روند متفاوتی با آنچه که معمولا در کارخانه‌های خودروسازی اتفاق می‌افتد، دارد. با این حال «دونالد ترامپ» و «امانوئل ماکرون» روسای جمهوری بوده‌اند که کارخانه‌های خودروسازی را موظف به تولید این دستگاه کرده‌اند. در فرانسه، کنسرسیومی از شرکت‌های صنعتی از جمله پژو برای تولید 10 هزار دستگاه ونتیلاتور تا دهم ماه می، ایجاد شده است.

اجبار خودروسازان به تولید ونتیلاتور حالا به جایی رسیده است که نیویورک‌تایمز از آن با کنایه «یک شکست در سیاست‌گذاری‌ و برنامه‌ریزی» یاد می‌کند.

نمودار زیر میزان فروش ماهانه خودرو در آمریکا را (به میلیون دستگاه در هر ماه) نشان می‌دهد:

2- بحران بی‌سابقه در صنعت خودروی اروپا؛ 14 میلیون شغل در معرض خطر

«اتحادیه تولیدکنندگان خودروی اروپایی» در پایگاه اینترنتی خود درباره وضعیت این روزهای خودروسازان اروپایی می‌نویسد: «تاثیر ویروس کرونا بر جامعه و اقتصاد جهانی بی‌سابقه است و پیامدهای سخت و خطرناکی برای صنعت خودرو دارد. بیشتر اعضای اتحادیه ما کارخانه‌هایشان را به طور موقت تعطیل کرده‌اند. سقوط تقاضا، کمبود عرضه و اقدامات دولت برای قرنطینه باعث این تعطیلی بوده است. برخی از خودروسازان نیز در میان کارگران خود با شیوع ویروس کرونا روبرو هستند.»

«اریک مارک» رئیس اتحادیه تولیدکنندگان خودروی اروپا می‌گوید: «این بدترین بحرانی است که تاکنون روی صنعت خودروسازی اثر گذاشته است. در شرایطی که تمام تولیدات متوقف شده و شبکه خرده‌فروشی بسته شده است، شغل 14 میلیون اروپایی در معرض خطر جدی است. ما خواستار اقدامات جدی و هماهنگ در سطح ملی و اتحادیه اروپا هستیم تا نقدینگی فوری برای حمایت از کارخانه‌های خودروسازی، عرضه‌کنندگان و نمایندگی‌های آن‌ها فراهم شود.»

در سراسر اتحادیه اروپا، 229 کارخانه تولید و مونتاژ وسایل نقلیه فعالیت می‌کنند. به طور مستقیم، 2 میلیون و 600 هزار نفر در بخش تولید فعال هستند. به طور گسترده‌تر، بخش خودروسازی در اروپا برای 13 میلیون و 800 هزار نفر شغل مستقیم و غیر مستقیم ایجاد کرده است.

‌اتحادیه خودروسازان اروپا اعتقاد دارد که کارخانه‌های خودروسازی باید به کار برگردند. رئیس این اتحادیه می‌گوید: «باید اقدامات جدی برای جلوگیری از آسیب‌های اساسی به این بخش و از دست دادن دائمی شغل، ظرفیت‌ها نوآوری و توانایی تحقیق و توسعه انجام شود. همچنین اروپا باید برای تحریک بخش خودروسازی آماده شود، بخشی که برای بهبود و بازیابی اقتصاد کلان اروپا کلیدی است. همچنین ادامه تولید و عرضه قطعات یدکی و شبکه‌های خدمات نقلیه نیز مهم است. این مساله نه تنها برای حفظ لجستیک حیاتی، بلکه برای کارهای خدمات اورژانسی مانند آمبولانس‌ها، آتش‌نشان‌ها، سازمان‌های امدادی و دیگر خدمات عمومی پزشکی نیز ضروری است.»

افت 50 درصدی فروش خودرو در اروپا

بر اساس گزارش اتحادیه خودروسازان اروپا، 11.4 درصد از کل مشاغل تولیدی اروپا در بخش خودروسازی قرار دارد. وسایل نقلیه موتوری در 15 کشور اروپایی، 428 میلیارد یورو در درآمدهای مالیاتی سهم دارند. صنعت خودروی اروپا، همچنین 84.8 میلیارد دلار مازاد تجاری برای اتحادیه اروپا ایجاد کرده است. گردش مالی این صنعت نیز به اندازه 7 درصد از کل تولید ناخالص داخلی اروپاست.  

اما حالا ویروس کرونا بلایی بر سر خودروسازان اروپا آورده، که کارشناسان می‌ترسند یک دهه‌ از پیش شکست‌خورده پیش روی صنعت خودروسازی اروپا باشد. نشریه «فورچون» می‌نویسد: «فولکس واگن به عنوان بزرگترین خودروساز جهان و بعد هم برندهایی مانند آئودی، پورشه، لامبورگینی کارخانه‌هایشان را در اسپانیا، پرتغال، اسلواکی و ایتالیا تعطیل کرده‌اند. کارشناسان نگرانند که در این شرایط رقبای آسیایی فرصت‌های جدیدی را پیدا کنند.»

در اروپا به نظر می‌رسد که اوضاع برای شرکت «رنو» که 15 درصد از سهام آن دولتی است، بدتر از دیگر خودروسازان است. پیش از آنکه ویروس کرونا عالم‌گیر شود، شرکت رنو در مورد بسته شدن احتمال کارخانه‌هایش هشدار داده بود. چرا که این خودروساز در سال 2019، 141 میلیون یورو ضرر خالص داشته است. بر اساس گزارش «دیلی‌صباح» فروش رنو نیز سال گذشته 3.4 درصد کاهش یافت و به 3.75 میلیون دستگاه رسید. دولت فرانسه اعلام کرده است که نسبت به بسته شدن کارخانه‌ها و یا تعدیل کارگران رنو، «هوشیار» است. 

بر اساس گزارش «گاردین» میزان تولید خودرو در انگلستان نیز به پایین‌ترین سطح از زمان بحران مالی جهانی در سال 2008 رسیده است. پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد که در این کشور، میزان تولید خودرو در سال 2020، به تنها 1.1 میلیون دستگاه می‌رسد که حکایت از سقوط 18 درصدی تولید دارد. این پایین‌ترین رقم از سال 2009 است؛ در آن زمان و در شرایط بحران مالی جهانی، آلمان 999 هزار و 640 دستگاه خودرو تولید کرد.

برآوردهای اتحادیه تولیدکنندگان خودروی اروپا، تاثیر ویروس کرونا بر صنعت خودروسازی را بسیار قابل توجه توصیف می‌کند و شاهد آن را کاهش در تعداد ثبت‌نام خرید خودرو می‌داند که در ماه مارس امسال نسبت به سال گذشته، 50 درصد افت کرده است. در ایتالیا این میزان افت، نزدیک به 85 درصد بوده است. بعد از این کشور، فرانسه با 72 درصد و اسپانیا با 69 درصد بدترین افت را داشته‌اند. 

نمودار زیر، میزان ثبت‌نام برای خودروی مسافربری را در برخی از کشورهای اروپایی نشان می‌دهد:

3- خودروسازان آسیایی در موضع ضعف جهانی

بر اساس گزارش «آسیا ریویو»، «تویوتا» و «مزدا» قرار بود که سایت تولید خودروی مشترک به ارزش 1.6 میلیارد دلار در آمریکا راه‌اندازی کنند. اما با همه‌گیری کووید-19 این برنامه آن‌ها به تاخیر افتاد. حالا این شرکت‌ها اعلام کرده‌اند که با تاخیر چند ماهه، تولید این سایت را از اواسط سال 2021 آغاز خواهند کرد. پایگاه خبری آسیا ریویو می‌نویسد: «تاخیر در راه‌اندازی این خط تولید جدید، دو شرکت تویوتا و مزدا را در موقعیت ضعیفی قرار می‌دهد که بعد از آن، به سادگی نمی‌توانند به بازار فروش شمال آمریکا بازگردند.»

در هندوستان نیز، «سوزوکی موتور» در حال راه‌اندازی سومین مرکز تولید خود در غرب گجرات بود. اما همه‌گیری ویروس کرونا، برنامه آن‌ها را نیز به تاخیر انداخت. حالا حتی اگر همه‌گیری کووید-19 نیز پشت سر گذاشته شود، باز همن معلوم نیست که تقاضا برای خودرو بهبود یابد یا نه. 

در چین نیز «نیسان موتور» به دنبال راه‌اندازی خط تولید جدید خودروهای الکترونیکی در ووهان بود. اما با شیوع ویروس کرونا از همین شهر، برنامه نیسان نیز به تاخیر افتاد و لغو شد. 

بر اساس برآورد شرکت تحقیقاتی «گزارش‌های خودرویی LMC» سال گذشته ظرفیت تولید جهانی 142.23 میلیون وسیله نقلیه بوده است. این رقم نسبت به یک دهه پیش، به دلیل سرمایه‌گذاری خودروسازان در کشورهای در حال توسعه 50 درصد افزایش یافته است. اما با این وجود، تقاضا به اندازه میزان تولید رشد نکرده است. در 10 سال گذشته، تقاضا برای خودرو 40 درصد افزایش یافته و به 89 میلیون و 710 هزار دستگاه در سال رسیده است. در سال گذشته میزان بهره‌وری کارخانه‌های خودروسازی، 63 درصد بوده است که پایین‌ترین میزان از سال 2001 است. این در حالی است که نرخ بهره‌وری 70 درصدی برای سودآوری کارخانه‌های خودروسازی ضروری است.  البته تمام این ارقام، روایتی از وضعیت پیش از گرفتاری جهان با ویروس کروناست. 

سقوط 42 درصدی فروش خودرو در چین

«فروش خودرو در چین با از بین رفتن عرضه به دلیل ویروس کرونا، به بدترین وضعیت در تاریخ رسید.» نشریه آمریکایی «وال‌استریت‌ژورنال» وضعیت صنعت خودروی چین را اینطور توصیف می‌کند. بر اساس گزارش سازمان تولیدکنندگان خودروی چین، میزان فروش خودروسازان چینی در سه ماهه اول سال 2020 نسبت به 2019، 42 درصد سقوط کرده و به 3.7 میلیون دستگاه رسیده است. میزان افت فروش خودروهای چینی در ماه مارس نسبت به ماه فوریه نیز 79 درصد بوده است. 

چین بزرگترین خودروساز جهان به حساب می‌آید که بیش از 24 میلیون واحد تولید وسایل نقلیه موتوری در سراسر کشور خود دارد.

از اولین هفته‌های شیوع ویروس کرونا، زمانی‌که این ویروس هنوز در چین بود و به مرحله همه‌گیری جهانی نرسیده بود، صنعت خودرو یکی از اولین بخش‌هایی بود که کارشناسان نگران آسیب جدی آن بودند. چین یک عرضه‌کننده عمده قطعات خودرو به تمام جهان است. بر اساس آمار سازمان ملل متحد، در سال 2018 چین نزدیک به 35 میلیارد دلار قطعه به دیگر کشورهای جهان صادر کرده که نزدیک به 20 میلیارد دلار آن فقط به آمریکا بوده است. 

به دلیل همین نقش عمده چین در صنعت خودروسازی جهان، سی‌ان‌ان‌بیزینس در دهم ماه فوریه نوشت بود: «تولیدکنندگان در سراسر جهان به قطعات چین برای حفظ زنجیره عرضه وابسته هستند. کارشناسان می‌ترسند که کارخانه‌های سراسر جهان در هفته‌های پیش رو به دلیل عدم تامین قطعات، زمین بخورند. کارخانه‌های خودروسازی، از اولین بخش‌هایی هستند که اثر ویروس کرونا را خواهند دید. این به دلیل سهم گسترده چین از بازار خودروست و اینکه حتی اگر 99 درصد از قطعات یک خودرو را هم داشته باشید و یک جای کار لنگ بزند، نمی‌توانید آن را بسازید.»

با وجود اینکه تمام غائله کرونا از چین آغاز شده است، حالا تنها جایی در جهان که کارخانه‌های خودروسازی تولید را از سر گرفته‌اند، چین و کره‌جنوبی است. ویروس کرونا در این کشورها کنترل شده و کارخانه‌های بزرگ بازگشایی شده‌اند. عکس زیر، یک کارخانه‌ خودروسازی در ووهان را نشان می‌دهد که فعالیت خود را از سر گرفته است:

4- بحران نقدینگی؛ ضربه‌ای مهلک در کوران کرونا

از یک طرف تولید خودروسازان به صفر رسیده و از طرف دیگر فروش آن‌ها سقوط کرده است. در این شرایط، خودروسازان پول از کجا بیاورند؟ همین‌قدر ساده و عامیانه، خودروسازان دچار بحران نقدینگی شده‌اند.

بلومبرگ می‌نویسد: «حالااز آمریکا تا هندوستان، از ویتنام تا تایلند، غول‌های خودروسازی خط تولید خود را خاموش کرده‌اند. این اتفاق، به معنای سقوط 15 درصدی فروش خودرو در سال 2020 است. میزان فروش خودرو در جهان، کمتر از 80 میلیون خواهد بود. در آمریکا، این کاهش فروش می‌تواند بزرگترین افت از سال 2009 تا کنون باشد. حتی در چین نیز که در حال تلاش برای بازگشت به کار عادی است، کارخانه‌ها با ظرفیتی بسیار کم کار خواهند کرد.»

بر اساس گزارش بلومبرگ، به همین دلیل کارخانه‌ها با مساله نقدینگی مواجه شده‌اند و ترازنامه‌های آن‌ها برهم خورده است. میلیاردها دلار پول نقدی که خودروسازان روی آن نشسته‌اند، ممکن است خیال سرمایه‌گذاران را راحت کند که برنامه‌های شرکت در حال پیش رفتن است اما خودروسازان باید به بخش‌های مختلفی پول نقد بدهند. هر یک دلار پول حاصل از فروش، برای تامین هزینه‌های عملیاتی، پرداخت بدهی‌های کوتاه‌مدت و یا به عنوان نسبت سرمایه‌درگردش به کار می‌رود. حالا اما اوضاع آشفته شده است. 

در طول بحران مالی جهانی یک دهه پیش، نسبت سرمایه در گردش کمی منفی شد و در نهایت به 5 درصد رسید. حالا نیز بلومبرگ برآورد می‌کند که اگر همان فرمول در نظر گرفته شود، خودروسازان نیازمند 6.9 میلیارد دلار نقدینگی بیشتر هستند. بلومبرگ می‌نویسد: «با توجه به نیازهای نقدینگی در سراسر اقتصاد، معلوم نیست که این پول از کجا خواهد آمد.»

فرآیند نزولی در نقدینگی این کارخانه‌ها می‌تواند سریع باشد، خودروسازان ژاپنی در ایالات متحده آمریکا حالا به روند منفی جریان سرمایه رسیده‌اند. بر اساس گزارش گلدمن ساکس، نقدینگی آن‌ها از مثبت دو تریلیون دلار به منفی 7.7 میلیارد دلار رسیده است. در چین نیز جریان نقدینگی، با سودآوری همبستگی نزدیکی دارد و حالا خودروسازان به چالش خورده‌اند. 

بحران نقدینگی در صنعت خودرو، می‌تواند از این هم گسترده‌تر باشد. بعضی از قطعه‌سازان بزرگ چین برای 30 تا 50 درصد از کسب‌وکار خود به خودروسازان بین‌المللی وابسته هستند تا بتوانند نقدینگی عملیاتی را تهیه کنند. به دنبال این وضعیت بحران بدهی ایجاد می‌شود و با سقوط ارزش سهام خودروسازی‌ها، آن‌ها بازوهای تامین مالی خود را نیز از دست می‌دهند. 

بلومبرگ می‌نویسد: «موقعیت غول‌های خودروسازی حالا یادآور سال‌های بحران مالی است. زمانی که خودروسازی «دیترویت» (ایالتی که مرکز کارخانه‌های خودروسازی در آمریکاست) در معرض فروپاشی قرار گرفت، دولت آمریکا با بسته نجات مالی 82 میلیارد دلاری به روش‌های مختلف از درد سقطو اقتصادی جلوگیری کرد. حالا نیز خودروسازان دوباره به کمک مالی نیاز دارند.»

نشریه «اکونومیست» نیز بحران نقدینگی را برای خودروسازان، یک نگرانی فوری می‌داند و می‌نویسد: «سال 2020 قرار بود که برای خودروسازان سال خوبی باشد. اما به جای آن، دولت‌ها در سراسر جهان دستور به تعطیلی کارخانه‌ها دادند و بنابراین مصرف‌کنندگان، هیچ خریدی انجام ندادند. حالا پیش‌بینی می‌شود که میزان فروش خودرو، به یک‌پنجم کاهش‌ یابد و به پایین‌ترین رقم از زمان بحران مالی سال 2008-2009 برسد. فقط 8 خودروساز برتر غربی، در سه ماهه اول امسال 50 میلیارد دلار از نقدینگی خود را از دست داده‌اند و ممکن است که تا پایان سال، هیچ پولی برایشان باقی نماند.»