عصر خودرو- وزارت صنعت، معدن و تجارت در حالی خبر از جهش تولید خودرو و همچنین کاهش قیمت داده که خودروسازان کشور برای تحقق این وعده‌ها علاوه بر موانع بزرگی مانند تحریم و کمبود نقدینگی، با یک چالش نوظهور جهانی به نام «بحران ریزتراشه» نیز مواجه‌اند.
به گزارش پایگاه خبری «عصر خودرو» به نقل از دنیای اقتصاد، این بحران از ماه‌ها پیش خودروسازی جهان را گرفتار کرد و ارتعاش آن اواخر بهار امسال صنعت خودروی ایران را هم لرزاند. هرچند اوایل از این ماجرا به عنوان یک بحران در خودروسازی ایران یاد نمی‌شد، اما رفته‌رفته با اوج‌گیری آن در جهان و کاهش صادرات ریزتراشه‌ها به کشور، مشخص شد صنعت خودرو با چالشی نوظهور و بزرگ مواجه است. طبق پیش‌بینی‌ها، بحران جهانی ریزتراشه‌ها حداقل تا یک سال دیگر ادامه خواهد داشت، بنابراین نه تنها تولید داخلی، بلکه قیمت نیز متاثر از این ماجرا خواهد بود. پیش‌بینی خودروسازان داخلی این است که به واسطه بحران (عرضه و قیمت) ریزتراشه‌ها، حداقل 23 میلیون تومان به قیمت محصولات داخلی اضافه خواهد شد. همچنین اگر تمهیدات لازم برای تامین ریزتراشه‌های در نظر گرفته نشود، روند تولید نیز مختل می‌شود، زیرا نمی‌توان خودروها را بدون قطعات موردنظر تجاری‌سازی و روانه بازار کرد.
بنابراین وعده‌های بزرگ وزارت صمت مبنی بر افزایش تولید و کاهش قیمت، حالا یک چالش بسیار مهم را پیش‌روی خود می‌بیند که به نظر می‌رسد می‌تواند تحقق آنها را ناممکن ساخته یا حداقل به تاخیر بیندازد. روند تولید خودرو در کشور چند ماهی است که از سرعت لازم برخوردار نبوده و در همین مهر ماه نیز تیراژ خودروسازان بزرگ در مقایسه با شهریور حدود 14 درصد کاهش داشت. قیمت خودرو نیز در بازار روند نسبتا افزایشی داشته و خودروسازان هم منتظرند مجوز جدید افزایش قیمت برای‌شان صادر شود. بنابراین علاوه بر اینکه تولید اوضاع مساعدی ندارد، چشم‌انداز کاهشی نیز از آینده قیمتی خودروها قابل تصور نیست. این در حالی است که طبق اعلام رضا فاطمی‌امین، وزیر صنعت، معدن و تجارت، تولید خودرو از حدودا 10 روز دیگر اوج خواهد گرفت، ضمن آنکه بناست امسال 100 هزار دستگاه خودرو بیش از سال گذشته در کشور به تولید برسد. همچنین طبق گفته رضا فاطمی‌امین، قیمت خودرو نیز در پایان سال کاهشی خواهد شد، هرچند البته وی نگفته منظورش نزولی شدن قیمت در بازار است یا کارخانه. وزیر صمت البته وعده‌های بزرگ‌تری هم داده، از جمله تولید یک میلیون و 600 هزار دستگاهی خودرو در سال آینده و سه میلیون دستگاهی در سال 1404، به علاوه رساندن رقم صادرات به یک میلیون دستگاه در سال.
عجالتا اما آنچه وعده‌های خودرویی امسال فاطمی‌امین را زیر سوال برده، جدا از مشکلات کلی -تحریم و کمبود نقدینگی- بحران جهانی ریزتراشه‌ها است. طبق گزارش خودروسازان، این بحران علاوه بر اینکه روند تامین قطعات موردنظر را از خارج، مختل کرده، هزینه تولید را نیز بالا برده، بنابراین تحقق هر دو وعده وزارت صمت شامل افزایش تیراژ و کاهش قیمت با تردیدهایی جدی مواجه است.
ریزتراشه‌ها نقش حیاتی در تولید خودرو به‌ویژه نسل جدید محصولات دارند و به همین دلیل است که این بحران، تولید و فروش جهانی را کاهش داده است. در خودروسازی ایران نیز این بحران اولا سبب کاهشی شدن تولید شده و ثانیا بر تعداد محصولات ناقص افزوده است. حال در چنین شرایطی وزارت صمت وعده اوج‌گیری تولید را آن هم ظرف کمتر از دو هفته آینده داده، در حالی که شواهد و قرائن نشان می‌دهند شرایط لازم برای رشد تولید وجود ندارد.
خودروسازان بیش از سه سال است که با تحریم و تبعاتش دست‌وپنجه نرم می‌کنند و این موضوع سبب شده روند تامین قطعات از خارج مختل و به تبع آن تولید کاهش یابد. در کنار این مساله، سیاست‌های دستوری به‌ویژه در حوزه قیمتگذاری نیز کماکان ادامه دارد، موضوعی که علاوه بر زیان‌ده کردن خودروسازان، رمق مالی آنها را نیز گرفته و بحران مالی ایجاد کرده است. در چنین شرایطی، خودروسازان به اندازه کافی با مشکلات و موانع جهش تولید مواجه‌اند، ضمن آنکه کوهی از زیان را هم به خود می‌بینند و حالا بحران ریزتراشه نیز به آنها اضافه شده است. در این اوضاع و احوال، حفظ تولید نیز کار سختی است(کما اینکه خودروسازان در مهر و نسبت به شهریور افت تیراژ داشتند) چه رسد به اینکه تولید بخواهد اوج هم بگیرد. شاید وزارت صمت بتواند به واسطه پنهان کردن آمار خودروهای ناقص، روند تولید را افزایشی نشان دهد، با این حال به نظر می‌رسد با توجه به سه چالش بزرگ تحریم، نقدینگی و کمبود ریزتراشه، اوج‌گیری واقعی تولید عملا و حداقل فعلا امکانپذیر نخواهد بود.
تازه در کنار اینها وعده کاهش قیمت خودرو نیز داده شده، حال آنکه نه در بازار و نه در کارخانه، نشانه‌های امیدوارکننده‌ای برای نزولی شدن قیمت به چشم نمی‌آید. افت و خیز قیمت خودرو در بازار بیشتر با مسائلی مانند انتظارات تورمی و نوسان ارز در ارتباط بوده و در کارخانه نیز نزولی شدن قیمت، مستلزم پایین آمدن هزینه‌های تولید است. خود مسوولان وزارت صمت هم خوب می‌دانند که با توجه به شرایط فعلی (تداوم تحریم، قیمتگذاری دستوری، وجود رانت هنگفت در بازار، کمبود قطعات، بحران ریزتراشه و...) نمی‌توان تولید واقعی را جهش داد و هزینه تولید و قیمت را پایین آورد و حتی حفظ تیراژ و ثبات بازار هم کار بسیار سختی است. شاید اگر بحران ریزتراشه‌ها نبود، می‌شد تا حدی وعده وزارت صمت مبنی بر اوج‌گیری تولید را قابل تحقق دانست، اما به نظر می‌رسد این مانع آن‌قدر بزرگ هست که اجازه ندهد تولید(حداقل در کوتاهمدت) اوج بگیرد.
هشدار خودروسازان درباره آینده تولید
اما بحران ریزتراشه‌ها چرا این‌قدر خودروسازی ایران را گرفتار کرده و تبعات تداوم آن چیست؟
طبق گزارش خودروسازان، ریزتراشه بیشتر در قطعاتی مانند ECU، ترمز‌های ضدقفل، مولتی‌مدیا، فرمان برقی، دینام، کنترل پنل و... مورد استفاده قرار می‌گیرد، بنابراین بدون آنها تولید واقعی و کامل دچار اختلال می‌شود که شده است. طبق برآوردها در هر یک دستگاه خودروی داخلی 50 ریزتراشه مورد استفاده قرار می‌گیرد و هرگونه کمبودی، ضمن مختل کردن روند کلی تولید، بر شمار محصولات ناقص نیز می‌افزاید. همین حالا بالغ بر 140 هزار دستگاه خودروی ناقص در پارکینگ خودروسازان وجود دارد که یکی از قطعات کسری آنها همین ریزتراشه‌ها است. تازه مشکل فقط کمبود ریزتراشه نیست، بلکه جهش قیمت آنها نیز قوز بالای قوز شده است. طبق گزارش خودروسازان داخلی، مجموع قیمت ریزتراشه‌ها در یک دستگاه خودرو تا قبل از بحران فعلی، چیزی حدود 150 دلار بوده، اما این رقم حالا به 700 دلار رسیده است.
بر این اساس، متوسط افزایش قیمت ریزتراشه‌ها ظرف چند ماه تقریبا پنج برابر شده و تازه امکان رشد قیمت تا هفت برابر نیز وجود دارد. خودروسازان داخلی هشدار داده‌اند که پیش‌بینی می‌شود مجموع قیمت ریزتراشه‌ها در یک دستگاه خودرو طی فصل جاری به هزار دلار نیز برسد. اتفاقات رخ داده در حوزه ریزتراشه‌ها، رشد حدودا 15 میلیون تومانی قیمت تمام شده خودروهای داخلی را رقم زد و برآورد می‌شود رشد قیمت حداقل به 23 میلیون تومان برسد. البته پیش‌بینی دیگر این است که قیمت خودروهای داخلی رشد تا 33 میلیون تومان را هم تجربه کند. خودروسازان به نوعی هشدار داده‌اند که در صورت عدم در نظر گرفتن تمهیدات لازم در راستای تامین نقدینگی، نه تنها بر تعداد خودروهای ناقص اضافه خواهد شد، بلکه جریان تولید نیز قفل می‌شود. در این شرایط طبعا کاهش قیمتی نیز در کار نخواهد بود و اتفاق محتمل، رشد قیمت خودرو به‌ویژه در کارخانه است.
کمبود ریزتراشه، بحرانی جهانی
اما بحران ریزتراشه‌ها از کجا شروع شد؟ پس از آنکه بحران کرونا سبب شد سال 2020 برای خودروسازان به سالی کند و بی‌رمق تبدیل شود، در سال 2021 بحرانی دیگر گریبان آنها را گرفت. بحران کمبود ریزتراشه‌ها بسیاری از خودروسازان را مجبور کرد در غیاب قطعات به اصطلاح نیمه‌هادی، تولید خود را کاهش دهند. در چنین شرایطی فروش هم کاهش یافت و خریداران نیز دچار ناامیدی شدند.
این مشکل به حدی جدی شد که اولیور زیپس، رئیس سندیکای خودروسازان اروپا و مدیرعامل بی‌ام‌و در نامه‌ای هشدار داد «لازمه برخورد با چنین شرایط سنگینی، واکنشی قدرتمند و هماهنگ در سطح کل اتحادیه اروپاست.» بر اساس این گزارش، در وبلاگ شرکت خودروسازی بی‌ام‌و آمده که بر اساس مدارک رسیده به دست بلومبرگ، اعضای سندیکای خودروسازان پیش‌بینی می‌کنند معضل کمبود ریزتراشه‌ها تا سال 2022 تداوم خواهد داشت.
یکی از اثرات جانبی این بحران افزایش قابل توجه قیمت خودروهای کارکرده طی چند ماه اخیر بوده است. در واقع خریداران خودرو چاره دیگری نداشتند جز اینکه به خاطر توقف یا کاهش تولید خودروسازان، به سمت خودروهای کارکرده روی بیاورند و این موضوع افزایش قیمت این نوع خودروها را در پی داشت. بحران ریزتراشه همچنین موجب شد خودروسازان آمریکای شمالی در مجموع 26 هزار دستگاه از برنامه تولید خود عقب بمانند. جنرال موتورز هم اعلام کرده است که درآمدهای این شرکت در فصل سوم سال میلادی جاری تا 40 درصد افت کرده و به 4/ 2 میلیارد دلار رسیده که علت اصلی آن بحران جهانی کمبود ریزتراشه‌ها بوده است. سندیکای خودروسازان جمهوری چک هم اعلام کرده بحران کمبود ریزتراشه موجب شده سطح تولید خودروی این کشور در سال جاری کمتر از پیش‌بینی‌ها شود. اشکودا زیرمجموعه گروه فولکس واگن نیز پس از تعطیلی دو هفته‌ای دوباره خطوط تولید خود را راه‌اندازی کرد، هرچند مسوولان این شرکت می‌گویند به دلیل کمبود جهانی ریزتراشه سطح تولید کمتر از برنامه‌ریزی‌ها خواهد بود. خودروسازی هیوندای هم شاهد افت درآمد خود در بازه زمانی جولای تا سپتامبر بود و احتمال می‌دهد بحران ریزتراشه تا پایان سال میلادی جاری و حتی سال آینده میلادی تداوم داشته باشد. گفته می‌شود زمانی طولانی لازم خواهد بود تا ضربه‌ای که بحران کمبود ریزتراشه به درآمدهای این شرکت وارد کرده، جبران و شرایط به زمان پیش از این بحران بازگردد.
کمبود جهانی ریزتراشه‌ها، اما دلایل مختلفی دارد که از جمله آنها می‌توان به تغییر سبک زندگی مردم و افزایش تقاضا برای کالاهایی مانند موبایل، رایانه، تبلت و... اشاره کرد. همچنین برخی تولیدکنندگان ریزتراشه از خودرو به سمت بازار کالاها و بازی‌های کامپیوتری شیفت کرده‌اند، ضمن آنکه نمی‌توان از نقش دلالان جهانی در بر هم زدن نظام عرضه و تقاضا در این بازار نیز غافل شد.
به هر حال بحران جهانی ریزتراشه‌ها که تا چند ماه پیش اثرات آن در خودروسازی ایران چندان به چشم نمی‌آمد، حالا به چالشی بزرگ بر سر راه تولید تبدیل شده و خودروهای ناقص را نیز افزایشی کرده است. در این شرایط، افزایش قیمت خودروها از ناحیه بحران ریزتراشه، قطعی است و از آن‌سو بعید به نظر می‌رسد تولید رشد چشمگیری را حداقل در کوتاهمدت تجربه کند.
