به گزارش پایگاه خبری «عصر خودرو»، در نوشتار پیش رو، به سراغ معرفی و بررسی انواع سگمنت‌های خودروهای تجاری و تحلیل وضعیت بازار هرکدام از آن‌ها در کشورمان رفته‌ایم. در ادامه با ما همراه باشید.

دسته‌بندی کلی خودروهای تجاری
خودروهای تجاری فارغ از نوع کاربری به سه دسته سبک، نیمه سنگین و سنگین تقسیم می‌شوند. براساس قوانین کشور ما، تجاری‌های سبک خودروهایی هستند که مجموع وزن ناخالص آن‌ها (وزن خودرو + وزن بار) حداکثر 3.5 تُن باشد. طبق این تعریف، همه انواع وانت بارهای موجود در ایران جزو دسته تجاری‌های سبک قرار می‌گیرند. رانندگی با خودروهای تجاری سبک نیاز به مدرک خاصی ندارد و همان گواهینامه پایه سوم کفایت می‌کند.

در رده بالاتر از تجاری‌های سبک، خودروهای تجاری نیمه سنگین را داریم. این دسته طبق قانون شامل خودروهای باربری با وزن ناخالص حداکثر 6 تن و خودروهای مسافربری با ظرفیت حداکثر 26 نفر (با احتساب راننده) می‌شود. طبق این تعریف، همه ون‌ها و مینی بوس‌ها به علاوه تعدادی از کامیونت‌های بازار در رده خودروهای تجاری نیمه سنگین قرار می‌گیرند. شرط لازم برای رانندگی با خودروهای تجاری نیمه سنگین، داشتن گواهینامه پایه دوم است. همچنین اگر خودرو در ناوگان حمل و نقل عمومی فعالیت کند (خودروهای پلاک زرد)؛ نیاز است که راننده مدارک دیگری را نیز تهیه کند که مهم‌ترین این مدارک شامل دفترچه فعالیت و کارت هوشمند هستند.

بالاترین رده خودروهای تجاری، تجاری سنگین هستند که شامل خودروهای مسافربری با ظرفیت بیش از 26 نفر و باربری با وزن ناخالص بیش از 6 تن می‌شود. تمامی کشنده‌ها، کامیون‌ها، اتوبوس‌ها و برخی از کامیونت‌های بازار کشورمان در این رده قرار می‌گیرند. رانندگی با خودروهای تجاری سنگین علاوه بر گواهینامه پایه یکم، نیازمند دفترچه فعالیت و کارت هوشمند نیز هست.

نگاهی به وضعیت انواع سگمنت‌های تجاری در بازار ایران

در ادامه قصد داریم نگاهی جزئی‌تر به سگمنت‌های تجاری و وضعیت فعلی بازار هرکدام از آن‌ها داشته باشیم.

وانت‌ها
وانت‌ها یا همان پیکاپ‌های موجود در بازار کشور ما شامل وانت‌های سبک، نیمه سنگین و وانت‌های سنگین آفرودی می‌شوند که قشر خریدار آن‌ها کاملاً باهم متفاوت است. وانت‌های سبک معمولاً ظرفیت حمل بار کم‌تر از 1 تن را دارند و برای حمل و نقل درون شهری یا نهایتاً مسافت‌های کوتاه بین شهری استفاده می‌شوند. این وانت‌ها همگی تک دیفرانسیل هستند و حتی می‌توانند مشابه خودروهای سواری با ساختار شاسی یکپارچه (مونوکوک) و دیفرانسیل جلو تولید شوند. وانت‌های سبک فعلی بازار کشور ما شامل پرایدوانت (سایپا 151)، آریسان 2 ایران خودرو و کارا بهمن موتور هستند که هیچ‌کدام خودرویی به‌روز محسوب نمی‌شوند.

سایپا 151 و آریسان 2 ساختار شاسی یکپارچه و دیفرانسیل جلو دارند و به همین دلیل از نظر راحتی سواری و رفاه سرنشینان قابل قبول هستند. اما از طرف دیگر، استحکام این خودروها برای حمل بارهای سنگین کافی نیست و بیش‌تر مناسب حمل و نقل سبک درون شهری هستند. در طرف دیگر، کارا بهمن موتور را داریم که نمونه ایرانیزه وانت قدیمی مزدا سری B است. این محصول بهمن موتور از نظر طراحی، آپشن، کیفیت متریال کابین و راحتی سرنشینان پایین‌تر از رقبای ایران خودرویی و سایپایی خود قرار می‌گیرد اما در مقابل، ساختار دیفرانسیل عقب و شاسی مستقل (نردبانی) آن استحکام و دوام بسیار بالاتری دارد. ضمن این‌که کارا برخلاف رقبای خود، نسخه دو کابین هم دارد. از این رو مشتریانی که به دنبال وانتی سبک اما چندمنظوره هستند؛ کارا بهمن موتور را انتخاب می‌کنند.

بخش وانت‌های نیمه سنگین بازار ایران چند دهه است که به صورت دربست در اختیار زامیاد Z24 یا همان نیسان آبی معروف قرار دارد. وانتی که از نظر طراحی، رفاه و ایمنی حرفی برای گفتن ندارد اما استحکام بالا و تاب آوری آن زیر بارهای سنگین، محبوبیتی فراتر از حد تصور را برایش به ارمغان آورده است. زامیاد Z24 که نقش مهمی در حمل و نقل تره‌بار و مصالح ساختمانی در بازار کشورمان ایفا می‌کند؛ به صورت اسمی توانایی حمل حدود 2 تن بار را دارد اما بسیاری از مالکان بارهایی سنگین‌تر را نیز با آن حمل می‌کنند. جالب این‌جا است که رقبای هم‌رده این خودرو، هم خانواده آن نیز محسوب می‌شوند. رقیب اصلی نیسان آبی، وانت پادرا پلاس است که در واقع نسخه فیس‌لیفت و آپشنال زامیاد Z24 محسوب می‌شود. زامیاد از سال گذشته، وانت کارون را هم روی خط مونتاژ خود آورده است که نسخه دوکابین پادرا پلاس است. اما بازار تاکنون روی خوشی به این دو وانت نیمه سنگین نشان نداده است و کماکان همان پیرمرد آبی را می‌پسندد.

دسته بعدی وانت‌ها، پیکاپ‌های بزرگ آفرودی هستند که هرچند در حیطه خودروهای تجاری قرار می‌گیرند اما تقریباً هیچ کس آن‌ها را با هدف حمل بار نمی‌خرد. این پیکاپ‌ها همگی دوکابین و دو دیفرانسیل هستند و کاربرد اصلی آن‌ها در بازار کشورمان، سفرهای آفرودی است. بازار پیکاپ‌های آفرودی یکی از پرتنوع‌ترین بخش‌های بازار خودروهای تجاری کشور ما محسوب می‌شود و البته به صورت کامل تحت سلطه خودروسازان چینی قرار دارد. از جمله خودروهای محبوب این بخش از بازار می‌توانیم به KMC T8، فوتون تونلند، مکث کلوت و آمیکو آسنا اشاره کنیم.

ون‌ها
ون‌ها به دلیل تنوع کاربری، در بسیاری از نقاط دنیا به‌خصوص اروپا محبوبیت قابل توجهی دارند اما در بازار کشور ما، این سگمنت همیشه جزو خلوت‌ترین سگمنت‌های خودروهای تجاری بوده است. در حال حاضر بخش ون‌های مسافری بازار ایران تقریباً در دست دو خودرو است. ون وانا از ایران خودرو دیزل و هیوندای H350 از سروش دیزل. ون وانا به دلیل شباهت‌های ظاهری و فنی با تویوتا هایس، قیمت نسبتاً منطقی و شرایط فروش منظم ایران خودرو دیزل، آمار فروش خوبی در بازار کشورمان دارد و معمولاً به عنوان سرویس ادارات و شرکت‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. هیوندای H350 دیگر ون این روزهای بازار است که از نظر فضای کابین، راحتی و آپشن وضعیت خوبی دارد اما قیمت آن بسیار گران‌تر از ون وانا است و سروش دیزل هم شرایط فروش منظمی را برای آن اعلام نمی‌کند. این ون کُره‌ای، کاربری‌های متنوع‌تری نسبت به وانا دارد و به عنوان سرویس شرکت‌ها، خودرو تورهای گردشگری، تشریفات و حتی کمپر استفاده می‌شود.

یکی دیگر از زیرمجموعه‌های سگمنت ون، ون‌های باربری هستند که در اروپا محبوبیت بالایی دارند و به جای وانت استفاده می‌شوند. ون‌های باری نسبت به خودروهای وانت، مزیت‌هایی مثل امنیت بالاتر‌، ظاهر شکیل‌تر و در امان بودن بار از باد و باران را دارند اما متأسفانه در کشور ما چندان توجهی به این سگمنت نشده و در حال حاضر ون اینرودز بهمن موتور تنها نماینده این سگمنت در ایران است. ون اینرودز هم چندان مورد استقبال بازار قرار نگرفته، چراکه این سگمنت هنوز برای خریداران ایرانی ناشناخته است. اما با این وجود، ون‌های باری پتانسیل فروش بالا در بازار کشورمان را دارند و جا دارد که تجاری سازان داخلی به این سگمنت مغفول مانده هم نگاهی داشته باشند.

مینی بوس‌ها 
مینی بوس‌ها جزو سگمنت‌های باسابقه در بازار خودروهای تجاری کشورمان هستند و اکثر ما با مینی بوس‌های بنز و فیات خاطره داریم. مینی بوس‌ها به دلیل ظرفیت سرنشین معقول و ابعاد مناسب بدنه، برای حمل و نقل‌های درون شهری بسیار مناسب و مقرون به صرفه هستند اما متأسفانه این سگمنت در سال‌های اخیر به شدت از سوی تجاری سازان ایرانی مورد بی مهری قرار گرفته است. تا جایی که فعلاً تنها مینی بوس صفرکیلومتر حال حاضر بازار ایران، سحر پلاس (پگاسوس) از بهمن دیزل است. این قضیه باعث شده است تا اکثر افراد و نهادهایی که نیازمند مینی بوس هستند ناخواسته به سراغ نسخه‌های کارکرده و قدیمی بروند و یا به ون‌ها قناعت کنند.

کامیونت‌ها
کامیونت‌ها به دلیل ظرفیت بارگیری بالا در مقایسه با خودروهای وانت، تنوع کاربری و هم‌چنین ابعاد مناسب نسبت به یک کامیون، برای حمل بار بین شهرهای هم‌جوار و حتی پخش بار درون شهری، به شدت کاربرد دارند. شهرداری‌ها هم همیشه برای بخش خدمات شهری و آتش نشانی، مشتری پروپا قرص این سگمنت هستند. بازار کامیونت‌های ایران برای چند دهه در اختیار مرسدس بنز LP 608 یا همان خاور بود تا این‌که عرضه کامیونت‌های ایسوزو توسط بهمن دیزل در دهه 80 شمسی، تکانی به بازار این سگمنت داد و رانندگان ایرانی را با نسل جدید کامیونت آشنا کرد.

با جا افتادن ایسوزو در بازار و استقبال از آن، کم‌کم دیگر خودروسازان تجاری هم کامیونت‌های مدرنی را مونتاژ کردند و تنوع خوبی به این سگمنت بخشیدند. البته که مثل همیشه رد پای چینی‌ها در این بخش هم دیده می‌شود و اکثر کامیونت‌های حال حاضر بازار کشور ما اصالت چینی دارند. کامیونت یکی از شلوغ‌ترین سگمنت‌های حال حاضر بازار خودروهای تجاری ایران است و خریداران می‌توانند بسته به سلیقه، بودجه و نیاز خود، کامیونت‌های مختلفی را با تناژهای متنوع خریداری کنند. خوش‌بختانه در یکی دو سال اخیر، تولید کامیونت‌های مجهز به جای خواب راننده هم باب شده است که باعث می‌شود این خودروها قابلیت استفاده در مسیرهای طولانی‌تر را هم داشته باشند. 
از جمله شاخص‌ترین کامیونت‌های حال حاضر بازار کشورمان می‌توانیم به ایسوزو NPR، فورس و شیلر از بهمن دیزل، الوند (فوتون) سایپا دیزل، جک سری N آرین دیزل، آرنا پلاس ایران خودرو دیزل، فاو تایگر سیبا موتور، آمیکو M5.2 ارس خودرو دیزل، کاما آریا دیزل، دیما گروه مایان و... اشاره کنیم.

کامیون‌ها
کامیون‌ها را می‌توانیم نسخه بزرگ‌تر و قوی‌تر کامیونت‌ها محسوب کنیم که به لطف تناژ بارگیری بیش‌تر و شاسی‌های قوی‌تر، در شرایط سخت‌تر و مسیرهای طولانی‌تری مورد استفاده قرار می‌گیرند. معروف‌ترین کامیون بازار کشورمان، مرسدس بنز سری واگن هود است که پس از گذشت چند دهه، هنوز هم در ایران خودرو دیزل تولید می‌شود. مرسدس بنز واگن هود یا همان بنزهای 1924 و 2624 از نظر رفاه، ایمنی و زیبایی هیچ حرفی برای گفتن ندارد اما به لطف سخت‌جانی و تعمیرات آسان، بسیار در بازار پرطرفدار است و تعداد بسیاری بالایی از آن در معادن کشور مشغول به کار هستند.

بازار کامیون‌های کشور ما در سال‌های اخیر تا حدودی متنوع‌تر شده است و محصولاتی مثل آمیکو 1929و 2631، فاو CA3250، فورس F210، امپاور DB300، دوو ماکسیموس 18 تن، شکموتو X5000L و شکموتو X5000D برای رقابت با بنزهای قدیمی ایران خودرو دیزل وارد بازار شده‌اند. این خودروها از نظر زیبایی، رفاه و ایمنی چند سروگردن بالاتر از مرسدس بنز واگن هود قرار می‌گیرند اما به دلیل بهره‌گیری از سیستم‌های جدیدتر الکترونیکی، پیچیدگی فنی بیش‌تری دارند. از این رو، هنوز خریداران اعتماد لازم را به این کامیون‌های جدید ندارند. بنابراین لازم است که شرکت‌ها توجه بیش‌تری به بخش پشتیبانی و خدمات پس از فروش خود داشته باشند تا بتوانند کم‌کم توجه خریداران بیش‌تری را به سمت این کامیون‌های مدرن جلب کنند.

کشنده‌ها
کشنده‌ها به دلیل توانایی حمل بار زیاد و امکان تغییر آسان کاربری، همیشه جزو پرطرفداران‌ترین سگمنت‌های خودروهای تجاری در بازار ایران بوده‌اند. کشنده‌ها تنها سگمنتی از خودروهای تجاری و یا حتی کل بازار خودرو ایران هستند که مشکل چندانی از نظر تنوع ندارند. در حال حاضر کشنده‌های متنوع چینی در کشور مونتاژ می‌شوند و به لطف واردات نه چندان سخت‌گیرانه این سگمنت، اگر خریدار توانایی مالی لازم را داشته باشد، می‌تواند کشنده‌های به‌روز اروپایی را نیز خریداری کند. تنها مشکل فعلی این سگمنت را می‌توانیم تعداد کم کشنده‌های جفت محور (4×6) در بازار کشورمان بدانیم که با توجه به تعداد زیاد معادن و معابر صعب‌العبور در ایران، لازم است سازندگان نگاه جدی‌تری به این دسته از کشنده‌ها داشته باشند. 

اتوبوس‌ها
به دلیل ضعف‌هایی که در حمل و نقل ریلی و هوایی کشورمان وجود دارد، اتوبوس‌ها هنوز از اصلی‌ترین ارکان حمل و نقل عمومی محسوب می‌شوند. اما متأسفانه در سال‌های اخیر توجه چندانی به این سگمنت مهم نشده است و اکثر اتوبوس‌های موجود در ناوگان حمل نقل درون و برون شهری کشور ما، فرسوده هستند. البته اخیراً در بخش اتوبوس‌های درون شهری، چند مدل جدید از ایران خودرو دیزل و خودروسازی اسنا را دیده‌ایم اما حال و روز اتوبوس‌های برون شهری اصلاً خوب نیست و به‌روزترین مدل‌های آن‌ها، مارال و درسا از عقاب افشان هستند که در نیمه دوم دهه 90 شمسی تولید شده‌‌اند. البته قرار است تعدادی اتوبوس اروپایی کارکرده به کشورمان وارد شود که شاید بتواند جانی دوباره به این بازار بی روح و مرده بدهد.

نوشته: امیر خادمی پور
منبع: ضمیمه راننده – هفته نامه خودرو امروز